Lei�beiningar Rs�k-009 2.02.40 �tg. 9.0 �tg.dagur 10/09/2023

2.02.40 �ndunarf�ri - H�ls - epiglottitis

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i
Heiti ranns�knar: H�ls-epiglottitis
Samheiti:
P�ntun: Bei�ni um s�klaranns�kn e�a Cyberlab innan LSH. Ver�: Sj� Gjaldskr�

�bending

Grunur um barkaloksb�lgu (epiglottitis).

M�gulegar vi�b�tarranns�knir � sama s�ni:

Sm�sj�rsko�un til greiningar � sj�kd�mnum Angina Vincenti.

Leit a� barnaveikibakter�unni, Corynebacterium diphtheria.

Leit a� berum Neisseria meningitidis.

Greining � Legionella pneumophila me� PCR a�fer�.

Leit a� Neisseria gonorrhoeae.

Sveppar�ktun, sj�:

Munnhol-bakter�ur, sveppir

H�lsstrok - bakter�ur - almenn r�ktun

Grunnatri�i ranns�knar

Barkaloksb�lga (epiglottitis) er vegna s�kingar � sl�mh��arbe�i barkaloksins og sv��inu umhverfis. B�lgan getur or�i� svo mikil a� loftvegir lokist.

Ekki er r��legt a� taka h�lsstrok fr� sj�klingum me� alvarlegan epiglottitis nema hafa ��ur tryggt loftfl��i (barkaslanga), e�a hafa a�st��u til a� opna loftvegi strax aftur, skyldu �eir lokast vi� �reiti�.

N�nast allir sj�klingar me� s�kingu � barkaloki eru l�ka me� s�kingarvaldinn � bl��i og �tti �v� alltaf a� taka bl��r�ktanir.

Barkaloksb�lga getur orsakast af �msum bakter�um, veirum og sveppum. Hva�a s�kingarvaldar eru l�klegastir fer eftir aldri og �n�mis�standi sj�klings:

- B�rn: � ��ur hraustum b�rnum er s�kingarvaldurinn oftast bakter�a. Fyrir t�ma b�lusetningar barna gegn

Haemophilus influenzae

af hj�pger� b (Hib) var s� bakter�a helsti s�kingavaldur barkaloksb�lgu hj� b�rnum, en s�st sjaldan � dag og �� helst hj� �b�lusettum b�rnum, en st�ku sinnum hj� b�lusettum. A�rar orsakir barkaloksb�lgu hj� b�rnum eru m.a. a�rar hj�pger�ir af H. influenzae (a, f og �hj�pgreinanlegir),

Staphylococcus aureus

og streptokokkar (�ar � me�al

Str. pyogenes).

- Fullor�nir: Hj� fullor�num hafa �msar bakter�ur, veirur og sveppir veri� bendlu� vi� barkaloksb�lgu, en h�n getur l�ka stafa� af ��rum ors�kum en s�kingu. Bl��- og h�lsr�ktanir eru �� oftast neikv��ar. Fyrir daga Hib b�lusetningar hj� b�rnum var s� bakter�a einnig algengasti s�kingarvaldurinn hj� fullor�num, en � dag er �a�

Streptococcus pneumoniae. N. meningitidis

Pasteurella multocida

eru einnig �ekktar orsakir.

- �n�misb�ldir: H�r b�tast vi�, auk ofantaldra, �msir a�rir m�gulegir s�kingarvaldar, svo sem

Pseudomonas aeruginosa, Serratia spp., Enterobacter

spp., anaerob fl�ra og

Candida

spp.

- Orsakir a�rar en s�kingar: �verkar � epiglottis, s.s. af v�ldum hita, a�skotahluta e�a �tandi efna o.fl.

S�nataka

S�rst�k t�masetning s�nat�ku

Strax vi� grun um sj�kd�minn.

�l�t og �h�ld

Bakter�ur�ktunarpinnar. Sj� efnivi� til s�nat�ku:

�tfylling bei�na, merking, fr�gangur og sending s�na

Ger� og magn s�nis

Strok fr� barkaloki e�a bl��r�ktun.

L�sing s�nat�ku

ATHUGI�! Ekki er m�lt me� �v� a� taka strok fr� barkaloki nema a� a�st��ur s�u til a� gera br��a �stungu � barka, skyldi �ndunarvegurinn lokast vi� �reiti�.

Bl��r�ktun er h�ttuminni og getur � m�rgum tilfellum leitt � lj�s s�kingavaldinn.

S� �kve�i� a� taka strok er bakter�ur�ktunarpinna stroki� eftir b�lgna sv��inu � barkalokinu.

�rugg losun s�nat�kuefna og �halda

Sending og geymsla

Merking, fr�gangur og sending s�na og bei�na

�tfylling bei�na, merking, fr�gangur og sending s�na

Geymsla ef bi� ver�ur � sendingu

Helst skal send s�ni� strax, en �a� m� geyma � allt a� s�larhring vi� stofuhita.

Flutningskr�fur

M� flytja vi� stofuhita.

Ni�urst��ur

Svar

Greinist l�klegur s�kingarvaldur er tegundargreint og gert n�mi.

T�lkun

Greinist

Haemophilus influenzae

af t�pu b er n�sta v�st a� �ar s� kominn s�kingarvaldurinn. Meiri �vissa er me� a�rar bakter�ur sem greinast.

Heimildir

Karen C. Carroll og Michael A. Pfaller. Manual of Clinical Microbiology. ASM Press, Washington D.C.
Amy L. Leber og f�l. Clinical Microbiology Procedures Handbook. ASM Press, Washington D.C.

2.02.40 �ndunarf�ri - H�ls - epiglottitis

Ritstj�rn

Sam�ykkjendur

�byrg�arma�ur

�tgefandi