Lei�beiningar Rs�k-424 2.02.16 �tg. 10.0 �tg.dagur 02/02/2022

2.02.16 Kynf�ri karla - bakter�ur, sveppir

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i
Heiti ranns�knar: Kynf�ri karla - almenn r�ktun, Kynf�ri karla - sveppar�ktun
Samheiti:
P�ntun: Bei�ni um s�klaranns�kn e�a Cyberlab innan LSH. Ver�: Sj� Gjaldskr�

�bending

Grunur um bakter�us�kingu � kynf�rum karla.
Helstu s�kingar � kynf�rum karla eru s�king � forh�� og k�ngi (balanoposthitis), s�kingar � bl��ruh�lskirtli (prostatitis), eistnalyppum (epididymitis), eistum (orchitis) og �vagr�s (urethritis).

S�king � forh�� og k�ngi(balanoposthitis):
S�king � bl��ruh�lskirtli (prostatitis):

S�king � eistnalyppum (epididymitis):

Einkennin eru verkur, b�lga og eymsli � pung, ��gindi vi� �vagl�t og stundum �tfer� �r �vagr�s. Me�al karlmanna yngri en 35 �ra er s�kingin oftast tengd kynsj�kd�mum og eru

Chlamydia trachomatis

Neisseria gonorrhoea

algengustu s�kingavaldarnir. Me�al eldri karlmanna eru

E. coli

, a�rar

Enterobacterales og P. aeruginosa

algengir s�kingavaldar og tengist s�kingin �� oft undirliggjandi kvillum � �vagf�rum, inngripum e�a notkun �vagleggj

jaldg�fari s�kingavaldar eru

Ureaplasma

spp.,

Mycoplasma genitalium

Mycobacterium tuberculosis

(2,4,5). S�king � eistnalyppum brei�ist oft til eistna (epididymo-orchitis).

S�king � eistum

(orchitis):

S�king � eistum er oftast af v�ldum veira. Bakter�us�king � eistum tengist langoftast s�kingu � eistnalyppum (epididymo-orchitis) og eru algengustu s�kingavaldarnir

E. coli

Klebsiella pneumoniae

P. aeruginosa

, staf�l�kokkar og strept�kokkar (2,4,5). Einstaka sinnum er um bl��bori� smit a� r��a. Helstu einkenni eru miklir verkir og b�lga tengd vi�komandi eista, hiti og almenn s�kingareinkenni (2).

S�king � �vagr�s

(urethritis):

Algengustu einkenni �vagr�sars�kingar hj� k�rlum eru svi�i e�a �nnur ��gindi vi� �vagl�t og stundum fylgir

graftarkennd �tfer�. S�kingin tengist oftast kynsj�kd�mum og eru algengustu s�kingavaldarnir

Neisseria gonorrhoeae

Chlamydia trachomatis

. Einnig geta

Mycoplasma genitalium, Trichomonas vaginalis

og veirur (t.d. herpes simplex veirur og adenoveirur) veri� s�kingavaldar. � undantekningartilfellum geta Gram neikv��ir stafir veri� s�kingavaldar � �vagr�s, til d�mis hj� k�rlum me� sykurs�ki, eftir �verka � �vagr�s og � tengslum vi� �vaglegg (2).

Grunur um sveppas�kingu � �vagr�s, h�fub�lgu (balanitis) e�a forh��arb�lgu (balanoposthitis). Sveppas�kingar � ytri kynf�rum karla og � �vagr�s eru oftast af v�ldum Candida(langoftast C. albicans), sem veldur h�fub�lgu (balanitis), forh��arb�lgu (balanoposthitis), og stundum �vagr�sarb�lgu. Um 15-20% karla bera Candida � ytri kynf�rum, og berat��nin getur jafnvel veri� h�rri hj� k�rlum sem ekki hafa veri� umskornir. Candida s�king hj� maka er �h�ttu��ttur fyrir Candida s�klun og s�kingum hj� k�rlum (Mayser 1999). Einkenni eru ro�i, kl��i, �ruska og rau�ar b�lur; s�kingin getur brei�st �t til pungs, n�ra og spangar (perineum). Ef sykurs�ki e�a �n�misb�ling er til sta�ar geta jafnvel myndast s�r. A�rir sveppir sem geta �rsjaldan valdi� s�kingum � getna�arlim karla eru h��sveppir og Trichosporon inkin.S�ni sem tekin eru fr� h��, �.e. h��skaf, �tti �v� a� merkja "h��" �v� �au �arf a� rannsaka eins og hornvef.

M�gulegar vi�b�tarranns�knir:

Lekandar�ktun

Grunnatri�i ranns�knar

Almenn r�ktun

S�ni� er sm�sj�rsko�a� og sett � almenna bakter�ur�ktun

. Greinist bakter�a sem talin er l�klegur meinvaldur er h�n tegundargreind og gert n�mi. Ran

ns�knin tekur a� jafna�i tvo til �rj� s�larhringa.

Sveppar�ktun

S�ni� er sm�sj�rsko�a� og r�ktun fer fram � Sabouraud �ti � 5 daga. N�mispr�f � sveppum sem vaxa fr� kynf�rum eru venjulega ekki ger� sbr.

lei�beiningar um n�mispr�f

S�nataka

S�rst�k t�masetning s�nat�ku

Helst skal taka s�ni fyrir s�kla- e�a sveppalyfjagj�f. V�xtur sveppa b�list �� s��ar (eftir lyfjagj�f) en v�xtur bakter�a eftir bakter�ulyfjagj�f.

�l�t og �h�ld

Bakter�ur�ktunarpinni. Sj�

efnivi� til s�nat�ku

Ger� og magn s�nis

Strok fr� �vagr�s e�a �tfer� fr� �vagr�s.

Strok fr� re�urh�fu og undan forh��.

L�sing s�nat�ku

Bakter�ur�ktun

S�king � forh�� og k�ngi:
Strok er teki� undan forh��inni.

S�king � bl��ruh�lskirtli:
Bl��ruh�lskirtillinn er nudda�ur eftir a� sj�klingurinn hefur haft �vagl�t. �a� sem kemur �t vi� nuddi� er l�ti� � dau�hreinsa� �l�t og sent � r�ktun. Komi ekkert m� taka strok fr� �vagr�sinni.
Stundum er m�lt me� �v� a� taka r�� s�na til a� sta�setja s�kinguna. � fyrstu eru teknir um 5 til 10 ml af fyrstubunu�vagi og s��an mi�bunu�vag. �� er bl��ruh�lskirtillinn nudda�ur og �a� sem �� kemur �t l�ti� drj�pa � dau�hreinsa� �l�t og sent � r�ktun. Loks 5 til 10 ml af �vagi sem kemur strax eftir nuddi�. Athugi� a� mikilv�gt er a� merkja s�nin vel og leggja � �a� �herslu � bei�ni a� �vagi� s� ekki venjulegt �vags�ni.

S�king � eistnalyppum e�a eistum:
Hafa ber � huga l�kur � s�kingu af v�ldum Chlamydia trachomatis og Neisseria gonorrhoeae, sj� vi�eigand lei�beiningar um s�nat�ku. A� auki er vi� h�fi a� taka mi�bunu�vag � r�ktun. S� �ger� til sta�ar er stungi� � henni eftir a� h�� pung hefur veri� s�tthreinsu� (�ger�ir). Vefur fr� s�kta sv��inu er gott s�ni (� vefjar�ktun).

S�king � �vagr�s:
Hafa ber � huga l�kur � s�kingu af v�ldum Chlamydia trachomatis og Neisseria gonorrhoeae, sj� vi�eigand lei�beiningar um s�nat�ku.
Ef senda � �vagr�sarstrok � almenna bakter�ur�ktun er gr�nnum bakter�ur�ktunarpinna stungi� upp � �vagr�sina eftir a� �vagr�saropi� hefur veri� hreinsa�. S� sj�anleg �tfer� er h�n tekin, annars er pinnanum stungi� upp, helst um tvo sent�metra.

Sveppar�ktun

Ef grunur er um yfirbor�ss�kingu af v�ldum sveppa er pinna stroki� yfir hi� s�kta sv��i. �egar forh��arb�lga er til sta�ar skal taka s�ni dj�pt undir forh��inni.

�rugg losun s�nat�kuefna og �halda

Sending og geymsla

Merking, fr�gangur og sending s�na og bei�na

�tfylling bei�na, merking, fr�gangur og sending s�na

Geymsla ef bi� ver�ur � sendingu

� k�li e�a stofuhita, mest � s�larhring.

�tfer� �r bl��ruh�lskirtli, e�a �

vag teki� vi� nudd � bl��ruh�lskirtil, skal senda strax �

s�kla- og veirufr��ideild.

Flutningskr�fur

M� senda vi� stofuhita.

Ni�urst��ur

Svar

Neikv�tt svar berst eftir tvo virka daga

, en ranns�knin getur teki� lengri t�ma. Lokani�urst��ur �r svepparanns�kn geta �� komi� nokkrum d�gum s��ar.

T�lkun

Margir s�kingavaldar � kynf�rum karla greinast ekki vi� �essa ranns�kn, sj� umfj�llun � �bendingu ranns�knar h�r a� ofan.
Oft er erfitt a� meta ��ingu bakter�a sem r�ktast fr� �vagr�s. Margar hafa a� e�lilegu b�lfestu fremst � �vagr�sinni. R�ktist hugsanlegir meinvaldar eru �eir greindir til tegundar og gert n�mispr�f.
R�ktist meira �r �vagi af �kve�inni bakter�utegund eftir nudd � bl��ruh�lskirtil en fyrir (oft mi�a� vi� t�falt meira) �ykir l�klegt a� bakter�utegundin geti veri� meinvaldur.
�egar Candida r�ktast fr� yfirbor�i e�a �r �vagr�s �arf a� meta ni�urst��ur �t fr� kl�n�skri mynd, �ar sem gersveppir geta fundist � e�lilegri fl�ru. D�miger� einkenni og j�kv�� ranns�kn benda sterklega til sveppas�kingar.

Heimildir

Jorgensen JH, Pfaller MA og f�l. Manual of Clinical Microbiology.
Bennett JE, Dolin R, Blaser MJ, eds. Mandell, Douglas and Bennett's Principles and Practice of Infectious Diseases. 8th ed. Philadelphia, PA: Elsevier Saunders; 2015.
Gill BC, Shoskes DA. Bacterial prostatitis. Curr Opin Infect Dis 2016; 29:86.
Street E, Joyce A, Wilson J; Clinical Effectiveness Group, British Association for Sexual Health and HIV. BASHH UK guideline for the management of epididymo-orchitis, 2010. Int J STD AIDS. 2011; 22:361-5.
Amy L. Leber og f�l. Clinical Microbiology Procedures Handbook. ASM Press, Wasington D.C.
Mayser P. Mycotic infections of the penis. ANDROLOGIA 31 (Suppl. l), 13-16 (1999)

2.02.16 Kynf�ri karla - bakter�ur, sveppir

Ritstj�rn

Sam�ykkjendur

�byrg�arma�ur

�tgefandi