Lei�beiningar Rs�k-339 2.02.16 �tg. 8.0 �tg.dagur 10/10/2023

2.02.16 Kynf�ri kvenna - bakter�ur, sveppir

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i
Heiti ranns�knar: Kynf�ri kvenna - greining skei�ars�klunar, Kynf�ri kvenna - almenn/anaerob r�ktun, Ytri kynf�ri kvenna - almenn r�ktun
P�ntun: Bei�ni um s�klaranns�kn e�a Cyberlab innan LSH. Ver�: Sj� Gjaldskr�

�bending

Grunur um skei�ars�kingu (vaginitis e�a vaginosis) e�a s�kingu � skapab�rmum, legg�ngum e�a legi kvenna e�a st�lkubarna.

Fr��sla um skei�ars�kingar og -einkenni:

Einkenni skei�ars�kinga eru �tfer�, kl��i, svi�i e�a �nnur ��ekk ��gindi. Einkennin eru a� jafna�i �s�rt�k og �a� er ekki h�gt a� greina orsakavald � einkennum einum saman. Algengasta ors�k skei�ars�kinga er skei�ars�klun („bacterial vaginosis”); sveppas�king er n�stalgengust, en s�king af v�ldum

Trichomonas

vaginalis

sjaldg�fari (landl�gur kynsj�kd�mur en �� almennt sjaldg�fur � �slandi). � sveppas�kingu er

Candida

albicans

algengust (80-90% tilfella). A�rar sveppategundir greinast einnig, s�rstaklega

Candida

glabrata

Candida tropicalis.

Bakter�ur, a�rar en

N. gonorrhoeae,

eru sjaldan orsakavaldar � skei�ars�kingum.

Beta-hem�l�t�skir strept�kokkar, pneum�kokkar og

Haemophilus influenzae

eru �� ekktir s�kingarvaldar � skei� og � skapab�rmum st�lkubarna og geta � undantekningartilfellum, �samt fleiri tegundum, s�kt sl�mh��ir fullor�inna.

�tfer� � skei�, s�rsauki vi� samfarir og svi�i �vagl�t getur einnig orsakast af bakter�ukynsj�kd�mum, �.e. klamydiu, lekanda og

Mycoplasma genitalium

, sem s�kja legh�ls.

Fr��sla um legholss�kingar:

Legholss�kingar eru sjaldg�far. ��r ver�a helst eftir a�ger�ir � legi e�a eftir erfi�ar f��ingar. Vi� fari� vatn geta meinvaldandi bakter�ur borist upp � legholi�. Lykkjan og saumur � legh�lsi auka einnig h�ttu � s�kingum. Helstu einkenni legholss�kinga eru kvi�verkir, eymsli yfir legi og oft hiti en einnig getur illa lyktandi �tfer� eftir f��ingu e�a a�ger�ir bent til legholss�kingar. Fj�ldi bakter�utegunda geta valdi� �essum s�kingum og oft r�ktast fleiri en ein tegund. �eirra � me�al eru loftf�lnar bakter�ur.

M�gulegar vi�b�tarranns�knir:

Lekandar�ktun

Leit a� Strept�kokkum af flokki B

(s�nin � �� ekki a� taka � sama h�tt, h�tt er vi� a� ranns�knin ver�i ekki eins n�m og unnt er

Actinomyces r�ktun

Ureaplasma og Mycoplasma leit

, sent erlendis

ATHUGI�! Greining � klamyd�u er

ekki

m�guleg vi�b�tarranns�kn. Til greiningar klamyd�u �arf a� taka legh�lss�ni � a�ra ger� pinna, e�a senda �vags�ni, sj�

lei�beiningar

Grunnatri�i ranns�knar

Bakter�u- og svepparanns�kn.

�ll s�ni eru b��i sm�sj�rsko�u� og r�ktu� � leit a� bakter�um og sveppum. Greinist bakter�a sem talin er l�klegur meinvaldur er h�n tegundagreind og gert n�mi. Sveppir eru venjulega tegundagreindir, en ekki eru ger� n�mispr�f nema � undantekningartilfellum (sbr.

lei�beiningar

). Ranns�knin tekur a� jafna�i 2 - 5 s�larhringa.

Grunur um skei�ars�kingu:

Greiningin byggir fyrst og fremst � sm�sj�rsko�un, til greiningar � skei�ars�klun, og sveppar�ktun. Vi� sm�sj�rsko�un er leita� a� �tlitsger�um

Lactobacillus

spp. og annarra bakter�a �samt �ekjufrumum ��ktum sm�um staflaga bakter�um, svok�llu�um teiknfrumum („clue cells”). Einnig er r�kta� � leit a� algengustu meinvaldandi bakter�um og sveppum.

Grunur um s�kingu � ne�ri hluta kynf�ra:

Vi� grun um s�kingu � skapab�rmum e�a legg�ngum er leita� a� �ekktum lofth��um meinv�ldum, til d�mis

Staphylococcus aureus

, beta-hem�l�t�skum strept�kokkum og

Haemophilus influenzae

Grunur um s�kingu � legi:

S� grunur um s�kingu � legi er einnig leita� a� loftf�lnum bakter�um. A� jafna�i eru allar bakter�ur sem r�ktast tegundagreindar og oft gert n�mi.

Ranns�knin er faggild, sj� g��askjal:

Faggildingarvottor�

S�nataka

S�rst�k t�masetning s�nat�ku

Fyrir s�klalyfjagj�f ef kostur er.

�l�t og �h�ld

Bakter�ur�ktunarpinni

Ger� og magn s�nis

Einn pinni n�gir fr� hverjum l�ff�rahluta.

L�sing s�nat�ku

Grunur um s�kingu � skapab�rmum e�a skei�:

Bakter�ur�ktunarpinna er stroki� � s�kta sv��i�.

Grunur um

kei�ars�kingu:

S�ni� er teki� me� bakter�ur�ktunarpinna efst �r skei�, fyrir aftan e�a til hli�ar vi� legh�lsinn.

Grunur um s�kingu � legi:

Mikilv�gt er a� s�ni� s� teki� dj�pt �r legh�lsinum �annig a� bakter�ugr��ur �r skei�inni sl��ist ekki me�. Fyrst eru sl�m og hugsanlegar bakter�ur hreinsa�ar af legh�lsinum og s��an er bakter�ur�ktunarpinna stungi� upp � legh�lsinn. �ess skal g�tt a� pinninn snerti ekki veggi skei�arinnar �egar hann er dreginn �t aftur.

�rugg losun s�nat�kuefna og �halda

Sending og geymsla

Merking, fr�gangur og sending s�na og bei�na

�tfylling bei�na, merking, fr�gangur og sending s�na

Geymsla ef bi� ver�ur � sendingu

� k�li e�a stofuhita, mest � s�larhring.

Flutningskr�fur

M� senda vi� stofuhita.

Ni�urst��ur

Svar

Ni�ursta�a liggur venjulega fyrir 2-5 virkum d�gum eftir m�tt�ku s�nis.

T�lkun

Vi� sm�sj�rsko�un er annars vegar sagt fr� hv�tum bl��kornum, sveppum og �eim �tlitsger�um bakter�a sem sj�st. Hins vegar eru metnar l�kur � skei�ars�klun. �� er horft � hlutfalli� milli �tlitsger�a �kve�inna bakter�a og leita� a� teiknfrumum („clue cells”). �egar skei�arfl�ra s�st � s�ni fr� legh�lsi er sagt fr� �v�. �� m� �tla a� s�ni� s� teki� fr� utanver�um legh�lsinum.

Grunur um skei�ars�kingu:

Sm�sj�rsko�un segir til um l�kur � skei�ars�klun („bacterial vaginosis”).
R�kta� er � leit a� sveppum. Allir sveppir sem r�ktast eru tegundagreindir, en ekki er gert n�mispr�f nema � undantekningartilfellum. Sveppar�ktun er n�mari en sm�sj�rsko�un (sem er talin hafa um 50-80% n�mi). R�ktunin getur veri� falskt neikv�� hafi sj�klingur n�lega veri� � sveppalyfjame�fer�. Hluti kvenna er me� sveppi � legg�ngum �n einkenna, en r�ktist sveppur, ��tt � litlu magni s�, hj� konum me� einkenni eru miklar l�kur � �v� a� hann s� s�kingarvaldur.
Greinist meinvaldandi bakter�ur er sagt fr� �eim og gert n�mi. Sagt er fr� �venjulegum bakter�ugr��ri.

Grunur um s�kingu � ne�ri hluta kynf�ra:

R�kta� er � leit a� �ekktum meinvaldandi bakter�um, til d�mis beta-hem�l�t�skum strept�kokkum af flokki A.

Grunur um s�kingu � legi:

� vel teknu s�ni eru allar bakter�ur tegundagreindar. Oftast er einnig gert n�mi.

Heimildir

Manual of Clinical Microbiology. ASM Press, Washington D.C.
Amy L. Leber. Clinical Microbiology Procedures Handbook. ASM Press, Wasington D.C.

2.02.16 Kynf�ri kvenna - bakter�ur, sveppir

Ritstj�rn

Sam�ykkjendur

�byrg�arma�ur

�tgefandi