Lei�beiningar Rs�k-341 2.02.16 �tg. 10.0 �tg.dagur 03/21/2022

2.02.16 Kynf�ri - Neisseria gonorrhoea r�ktun

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i
Heiti ranns�knar: Kynf�ri kvenna - Neisseria gonorrhoeae r�ktun, Kynf�ri karla - Neisseria gonorrhoeae r�ktun, Ytri kynf�ri kvenna - Neisseria gonorrhoeae r�ktun
Samheiti: Lekandar�ktun
P�ntun: Bei�ni um s�klaranns�kn e�a Cyberlab innan LSH. Ver�: Sj� Gjaldskr�

�bending

Grunur um s�kingu af v�ldum

Neisseria gonorrhoea

(lekanda).

Fr��sla um lekanda

Neisseria gonorrhoeae

veldur kynsj�kd�mnum lekanda. Bakter�an er mj�g vi�kv�m og lifir einungis � nokkra t�ma utan l�kamans. H�n veldur eing�ngu s�kingu hj� m�nnum og s�kir sl�mh��ir � �vagr�s, legh�lsi, enda�armi og h�lsi. Lekandi smitast oftast vi� beina snertingu sl�mh��a vi� kynm�k en einnig getur bakter�an borist � augnsl�mh�� me� s�ktum vessum.

N. gonorrhoea

veldur yfirleitt sta�bundinni s�kingu � �vag- og kynf�rum. Hj� k�rlum er algengasta einkenni� br�� vagr�sarb�lga me� graftarkenndri �tfer� (>80%) og/e�a s�rindi vi� �vagl�t. Konur eru oft einkennalausar en helstu einkenni eru breytt e�a aukin �tfer�, kvi�verkir og millibl��ingar af v�ldum legh�lsb�lgu og s�rindi vi� �vagl�t af v�ldum �vagr�sarb�lgu. S� m��ir s�kt � f��ingu getur bakter�an borist � augu n�bura og valdi� sl�mri t�rub�lgu

(e. conjunctivitis).

S�king � enda�armi og h�lsi er oftast einkennalaus. Helstu fylgikvillar lekandas�kingar me�al karla eru eistnalyppu- og eistnab�lga e�a bl��ruh�lskirtilsb�lga en hj� konum eggjalei�ara- og eggjastokkab�lga

(e. pelvic inflammatory disease).

Bakter�an getur � einstaka tilfellum (<1%) valdi� dreif�ri s�kingu me� hita, h��tbrotum og li�b�lgum, li�s�kingum og jafnvel hjarta�elsb�lgu.

Algengasta og n�masta greiningara�fer�

N. gonorrhoeae

er kjarns�rum�gnunarpr�f

(e. nucleic acid amplification test, NAAT).

innig

m� greina s�kingu me� sm�sj�rsko�un og r�ktun.

Vi� sm�sj�rsko�un sj�st bakter�urnar sem Gram neikv��ir kokkar, oftast tveir og tveir saman (dipl�kokkar), og d�migert er a� sj� �� tengslum vi� og/e�a innan � kleyfkjarna �tfrumum.

R�ktun er eina lei�in til a� greina n�mi bakter�unnar fyrir s�klalyfjum, en s�klalyfja�n�mi hj�

N. gonorrhoeae

er vaxandi vandam�l � heimsv�su.

Vi� j�kv��a lekanda-erf�aefnisranns�kn skal taka strok fr� vi�komandi sv��i til r�ktunar ��ur en me�fer� er hafin.

Samkv�mt s�ttvarnal�gum nr. 19/1997 er lekandi tilkynningarskyldur sj�kd�mur til s�ttvarnal�knis.

M�gulegar vi�b�tarranns�knir:

Almenn ranns�kn � s�num fr� kynf�rum kvenna.

Almenn r�ktun � s�num fr� kynf�rum karla.

Leit a� Mycoplasma og Ureaplasma

S�rstaklega skal teki� fram a� greining �

Chlamydia trachomatis

(klamyd�u)

er ekki m�guleg vi�b�tarranns�kn. Til greiningar

Chlamydia trachomatis

�arf a� taka legh�lss�ni � a�ra ger� pinna, e�a senda �vags�ni,

sj� lei�beiningar

. Erf�aefni

N. gonorrhoeae

er greint � s�mu ranns�kn og erf�

aefni

C. trachomatis.

Grunnatri�i ranns�knar

Eing�ngu

er leita� a�

Neisseria gonorrhoeae

� s�rst�ku val�ti og gert n�mispr�f ef h�n vex.

S�nataka

S�rst�k t�masetning s�nat�ku

Helst ��ur en s�klalyf eru gefin.

�l�t og �h�ld

Bakter�ur�ktunarpinni.

L�sing s�nat�ku

R�ktun skal tekin me� venjulegum

r�ktunarpinna, sj� efnivi� til s�nat�ku.

Hj� karlm�nnum skal te

ki�

strok

� �vagr�s.

Hj� k�rlum sem stunda kynl�f me� k�rlum er mj�g mikilv�gt a� taka einnig s�ni fr� h�lsi og enda�armi. S� einungis teki� s�ni fr� �vagr�s er h�tta � a� missa af allt a� helmingi lekandas�kinga � �essum h�pi.

Hj� konum skal teki

�

strok

fr� legh�lsi

en taka m�

strok fr�

legg�ngum. N�mi ranns�knarinnar eykst ef einnig er teki� s�ni fr� �vagr�s og enda�armi, en 5% kvenna eru einungis me� bakter�una � enda�armi. Vi� einkenni fr� h�lsi skal einnig teki� h�lsstrok.

Vi� grun um augns�kingu skal teki� augnstrok.

Vi� j�kv��a lekanda-erf�aefnisranns�kn skal taka strok fr� vi�komandi sv��i til r�ktunar ��ur en me�fer� er hafin (3).

�� ber a� athuga a� �vags�ni er �h�ft til r�ktunar. � �eim tilvikum �ar sem lekanda-erf�aefnisranns�kn � �vagi er j�kv�� tti �v� a� senda �vagr�sarstrok fr� k�rlum og legh�lsstrok fr� konum � r�ktun.

�rugg losun s�nat�kuefna og �halda

Sending og geymsla

Merking, fr�gangur og sending s�na og bei�na

�tfylling bei�na, merking, fr�gangur og sending s�na

Geymsla ef bi� ver�ur � sendingu

Bakter�an er mj�g vi�kv�m og lifir einungis � nokkra t�ma utan l�kamans. S�ni� skal senda sem fyrst � s�

kla

- og veiru

��ideild. Ef sending s�nis dregst skal geyma �a� vi� stofuhita e�a � k�li. �kj�sanlegt er a� s�ni� komi � s�kla- og veirufr��ideild innan tveggja klukkustunda fr� s�nat�ku. Ef �v� er ekki vi� komi� skal koma �v� eigi s��ar en einum s�larhring eftir s�nat�ku.

Flutningskr�fur

M� senda vi� stofuhita.

Ni�urst��ur

Svar

Neikv��ri r�ktun er svara� �t eftir �rj� s�larhringa, en j�kv�tt svar berst yfirleitt eftir fj�ra daga.

T�lkun

Neisseria gonorrhoeae

telst alltaf vera meinvaldandi. Greinist bakter�an �arf a� me�h�ndla einstaklinginn og mj�g mikilv�gt er a� leita a� ��rum sem hugsanlega eru smita�ir og me�h�ndla �� l�ka.

Heimildir

Jorgensen JH, Pfaller MA og f�l. Manual of Clinical Microbiology. ASM Press, Washington D.C.
Amy L. Leber og f�l. Clinical Microbiology Procedures Handbook. ASM Press, Washington D.C.
Lei�beiningar s�ttvarnal�knis um greiningu og me�fer� lekanda, klamyd�u, s�ras�ttar og HIV. Emb�tti landl�knis, �tg�fa 1.0, n�vember 2019.

2.02.16 Kynf�ri - Neisseria gonorrhoea r�ktun

Ritstj�rn

Sam�ykkjendur

�byrg�arma�ur

�tgefandi