Lei�beiningar Rs�k-201 2.02.23 �tg. 9.0 �tg.dagur 10/10/2023

2.02.23 S�r - bakter�ur, sveppir

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i
Heiti ranns�knar: Yfirbor�ss�r - almenn r�ktun, Yfirbor�ss�r - sveppar�ktun
Samheiti:
P�ntun: Bei�ni um s�klaranns�kn e�a Cyberlab innan LSH. Ver�: Sj� Gjaldskr�

�bending

Bakter�uranns�kn.

Grunur um s�kt s�r. S�kingareinkenni umhverfis s�ri�; ro�i, hiti, b�lga og verkur.

Bakter�ur taka s�r flj�tlega b�lfestu � brunas�rum, og f�tas�r og legus�r eru a� jafna�i �akin bakter�um. �a� er mj�g mikilv�gt a� taka s�ni dj�pt �r �essum s�rum ef r�ktunin � a� gefa gagnlegar uppl�singar, helst vefjabita (

sj� lei�beiningar um vefjas�ni

Svepparanns�kn.

Grunur um sveppas�kingu �: (i) Skur�s�rum eftir a�ger�ir; (ii) alvarlegum brunas�rum; (iii) s�rum sem ver�a til � kj�lfar �verka og eru l�kleg til a� hafa mengast af umhverfissveppum. Einnig hefur myglusveppas�kingum veri� l�st undir pl�strum � ��aleggjum og � vi�kv�mri, so�inni ungbarnah��. � framangreindum tilvikum er helst h�tta � myglusveppas�kingum, t.d. af v�ldum

Aspergillus

Fusarium.

Gersveppir

s�kja sjaldan s�r, en geta s�kt h�� og valda �� ro�ahellu og �tbrotum (

sj� lei�beiningar um h��s�ni

Almennt er ekki m�lt me� sveppar�ktun �r opnum s�rum, ��rum en �eim sem l�st er ofar, vegna t��rar mengunar af v�ldum bakter�a og umhverfissveppa, sem eru sjaldnast s�kingarvaldar.

Grunnatri�i ranns�knar

Bakter�ur�ktun.

Strok �r s�rum eru r�ktu� � andr�mslofti � 2 s�larhringa. Vefjabitar eru r�kta�ir � fimm daga � lofti og loftfirrt. Meintir s�kingarvaldar eru tegundargreindir og gert n�mi.

Sveppar�ktun.

Vefjabiti er marinn. R�ktun �r vefjalausn e�a stroks�ni fer fram

� 3 vikur fyrir vef og 2 vikur fyrir strok. Ger� er �ttkv�slar- e�a tegundargreining fyrir meinta s�kingarvalda. N�mispr�f eru �llu jafna ekki framkv�md � myglusveppum. � v�ldum tilfellum getur n�mispr�f veri� gagnlegt og er sveppastofn �� sendur �r landi til pr�funar. Uppl�singar um n�mispr�f � gersveppum m� finna �

lei�beiningum

Ranns�knin er faggild, sj� g��askjal:

Faggildingarvottor�

S�nataka

S�rst�k t�masetning s�nat�ku

Helst skal taka s�ni� ��ur en sj�klingur f�r s�klalyf.

�l�t og �h�ld

Strokpinni fyrir almenna s�klaranns�kn.

Sj� lei�beiningar

Vefjabita fyrir s�klaranns�knir skal setja � dau�hreinsa� �l�t.

Noti� aldrei formal�n fyrir s�ni sem send eru � S�klafr��ideild.

Ef s�ni kemst ekki � S�klafr��ideild innan 30 m�n. er �skilegt a� setja �rf�a dropa af saltvatni � glasi� til a� hindra a� s�ni� �orni upp.

Ger� og magn s�nis

Bakter�uranns�kn.

Taka skal eins miki� � bakter�upinnann og unnt er. Vefjas�ni er best a� taka eins dj�pt � s�rinu og m�gulegt er.

Svepparanns�kn.

Best er a� f� vefjas�ni �r s�rja�ri ; a� ��rum kosti m� taka stroks�ni.

L�sing s�nat�ku

Bakter�uranns�kn.

Ef ��rf er � skal hreinsa gr�ft og �hreinindi �r s�rinu me� dau�hreinsu�u saltvatni (�n rotvarnarefna). Strok e�a vefjabiti eru tekin eins dj�pt �r s�rinu og unnt er �n �ess a� valda ska�a.

Svepparanns�kn.

Best er a� f� vefjas�ni �r s�rja�ri og framkv�ma b��i vefjafr��iranns�kn og svepparanns�kn � s�kladeild ; �arf �� a� skipta bitum � tv� gl�s, anna� me� formal�ni (fyrir vefjafr��iranns�kn) og

hitt �n formal�ns

(fyrir svepparanns�kn � s�kladeild). Ef �ess er ekki kostur m� taka strok �r s�kta sv��inu.

�rugg losun s�nat�kuefna og �halda

Sending og geymsla

Merking, fr�gangur og sending s�na og bei�na

�tfylling bei�na, merking, fr�gangur og sending s�na

Geymsla ef bi� ver�ur � sendingu

Bakter�uranns�kn.

Pinna m� geyma � allt a� s�larhring � stofuhita e�a k�li. Vefjas�ni er betra a� geyma � k�li, �au skulu berast sem fyrst, ekki seinna en innan s�larhrings.

Svepparanns�kn.

Geyma vi� stofuhita og flytja � ranns�knastofu innan 2 klst og � s��asta lagi innan 24 klst.

Flutningskr�fur

Flytja vi� stofuhita.

Ni�urst��ur

Svar

Bakter�uranns�kn.

Neikv�tt svar vi� s�rastroki f�st eftir 2 daga. Neikv�� sv�r vi� r�ktunum � vefjas�num berast eftir 5 daga. J�kv�� sv�r g�tu teki� 2-3 daga � vi�b�t. L�klegir s�kingarvaldar eru tegundargreindir og svara� me� n�mi.

Svepparanns�kn.

Neikv�� sv�r f�st eftir 2 - 3 vikur, eftir tegund s�nis. J�kv�� sv�r: ef �r��sveppir sj�st vi� sm�sj�rsko�un � vefjas�num er hringt til me�fer�ara�ila.

T�lkun

Bakter�uranns�kn.

Staphylococcu

aureus

Streptococcus pyogenes

(beta hem�l�t�skir strept�kokkar af flokki A) eru �ekktir s�kingarvaldar � s�rum �samt beta hem�l�t�skum strept�kokkum af flokki C, G og stundum

Str. agalactiae

(beta hem�l�t�skir strept�kokkar af flokki B).

Staphylococcus

lugdunensis

er helsta bakter�an af flokki k�ag�lasa neikv��ra staf�l�kokka sem talin er valda s�ras�kingum.

Corynebacterium

spp. teljast yfirleitt vera hluti saklauss h��gr��urs, en geta st�ku sinnum s�kt s�r. Gram neikv��ir stafir eru helst �litnir s�kingarvaldar greinist �eir � skur�s�rum � kvi�. �eir taka s�r au�veldlega b�lfestu me� t�manum � flestum s�rum, s�rstaklega � ne�ri hluta l�kamans og eru sjaldnast �litnir s�kingarvaldar. Alltaf er sagt fr�

Pseudomonas aeruginosa

en ekki alltaf gert n�mi �v� oft er um s�klun a� r��a. Nokkrar tegundir af

Vibrio

geta valdi� sk��um s�kingum. �etta eru bakter�ur sem finnast helst � heitum sj� (20�C og heitari) og sj�varfangi �r honum.

Mun fleiri tegundir eru taldar vera markt�kar � vefjas�num.

Svepparanns�kn.

�egar sveppir vaxa �r s�rum �arf a� meta hlutverk �eirra � s�ras�kingu. Myglusveppir finnast � andr�mslofti og gersveppir � h��, hvorutveggja geta borist � s�r �n �ess a� vera s�kingarvaldar. Myglusveppir geta �� valdi� alvarlegum s�kingum � ofangreindum tilfellum (sbr. �bendingar) og er �skilegt a� fylgja greiningu �eirra eftir me� endurtekinni s�nat�ku til sta�festingar � sveppas�kingu. Einnig skal hafa � huga a� �tbrei�sla � innri l�ff�ri getur fylgt �essum s�ras�kingum, b��i � a�l�g l�ff�ri og bl��lei�ina.

Mikilv�gt er a� hafa � huga a� greiningu s�kingar � s�ri skal byggja � kl�n�sku mati. Bakter�u- og sveppar�ktun er til �ess a� greina s�kingarvaldinn.

Heimildir

Manual of Clinical Microbiology.
Amy L. Leber og f�l. Clinical Microbiology Procedures Handbook.

2.02.23 S�r - bakter�ur, sveppir

Ritstj�rn

Sam�ykkjendur

�byrg�arma�ur

�tgefandi