Lei�beiningar Rs�k-189 2.02.23 �tg. 10.0 �tg.dagur 10/10/2023

2.02.23 Saur - sn�kjud�r

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i
Heiti ranns�knar: Saur - sn�kjud�r
Samheiti: Sn�kjud�raleit � saur
P�ntun: Bei�ni um s�klaranns�kn e�a Cyberlab innan LSH. Ver�: Sj� Gjaldskr�

�bending

S�kingar af v�ldum orma sem skilja �t egg e�a lirfur � saur. S�kingar af v�ldum �missa frumd�ra sem PCR a�fer� � "

Saur-almenn ranns�kn

" getur ekki greint (PCR a�fer�in greinir

Giardia lamblia

Cryptosporidium

spp. og

Entamoeba histolytica

). D�mi eru

Cyclospora cayetanensis

Cystoisospora belli

Balantidium coli .

Me� nokkrum undantekningum (a�allega frumd�rin

Giardia

Cryptosporidium

og ormurinn

Ascaris

sem finnast � �slandi) vaknar grunur um sn�kjud�ras�kingar helst

hj� einstaklingum sem hafa fer�ast � su�l�gum l�ndum e�a � ��rum landl�gum sv��um.

Ni�urgangur er helsta einkenni frumd�ras�kinga, en s�st mun sjaldnar � ormas�kingum, sem eru oft einkennalausar. Grunur

um ormas�kingar

vaknar vegna ni�urgangs, kvi��ginda, e�s�nuf�l�u e�a fer�alaga sem auka l�kur � smiti.

Var�andi heil sn�kjud�r e�a sn�kjud�rali�i � saur, og s�rranns�knir, sj� ne�ar � � m�gulegar vi�b�tarranns�knir �. Meira um

sn�kjud�r � g�rn

;

Var�andi leit a� nj�lg sj� vi�eigandi kafla

M�gulegar vi�b�tarranns�knir:

Entamoeba histolytica:

Ef "

Saur-almenn ranns�kn

" (PCR) er neikv�� fyrir

E. histolytica

en grunur er um bl��kreppus�tt (

bl�� og sl�m � h�g�um,

kvi�verkir og enda�armskveisa)

m� leita a� frumd�rinu me� sm�sj�rsko�un � fersku saurs�ni

Leita� er a� hreyfanlegum stigum

E. histolytica

en �au

�ola ekki geymslu og �arf a� sko�a s�ni tafarlaust (m� setja � 2-5% formal�n en greining er �� erfi�ari). Panta �arf ranns�knirnar s�

rstaklega � samr��i vi� starfsf�lk S�klafr��ideildar til a� tryggja ak�t sko�un af starfsm�nnum me� s�r�ekkingu.

(2)

Strongyloides stercoralis:

Baermann a�fer� er notu� til leitar a� lirfum ormsins, sem skiljast oft �t � litlu magni. A�fer�in byggir � s�kni �eirra � vatn. Panta �arf ranns�knina s�rstaklega. �bendingar eru grunur um s�kingu (kl�n�sk einkenni e�a e�s�n�f�l�a) e�a fyrirhugu� barksterame�fer� hj� einstaklingum sem hafa b�i� � landl�gum sv��um. S�nataka er eins og fyrir hef�bundna ranns�kn, en skila �arf meira magni (> 10 ml, e�a v�na “valhnetu”). Ranns�knin er ekki framkv�manleg � flj�tandi saur.

(3) Heilir ormar e�a ormali�ir fr� sj�klingi, sj�

Ormar og li�f�tlur

Grunnatri�i ranns�knar

Framkv�md er form�l-acetate ��tt

� s�ninu og botnfall �r ��ttingunni er sm�sj�rsko�a� � samr�mi vi� ne�angreinda verkferla 1 - 3.

� sm�sj�rsko�un er greint er fr� �olhj�pum og eggbl��rum frumd�ra, ormaeggjum og lirfum, hv�tum bl��kornum (rau� bl��korn springa gjarnan � ��ttingu og sj�st s��ur) og Charcot Leyden krist�llum, sem er ni�urbrotsefni e�s�n�f�la.

Sj�klingar me� �slensk n�fn OG enga tilgreinda s�gu um fer�al�g erlendis: S�ni sem reynast neikv�� me� PCR � "Saur-almenn ranns�kn" eru geymd � 2 vikur til a� gefa l�kni kost � a� panta n�kv�mari sn�kjud�raleit me� form�l-acetate ��ttingu og sm�sj�rsko�un (s�mi 543 5650/5661) ef ��rf er talin � �v�.
Sj�klingar me� �tlend n�fn ("�tlendingar"), allir einstaklingar me� s�gu um fer�al�g erlendis og alltaf ef �st��a s�nat�ku er v/saurgjafar ("fecal transplant"): �h�� ni�urst��um PCR � "Saur-almenn ranns�kn" (fyrsta saurranns�kn fyrir �ll s�ni) er framkv�md form�l-acetate ��tting me� tilheyrandi sm�sj�rsko�un.
S�ni sem koma fr� innflytjendum: Fyrsta s�ni sem berst er rannsaka� me� PCR � "Saur-almenn ranns�kn" og me� form�l-acetate ��ttingu og sm�sj�rsko�un. Anna� og �ri�ja s�ni sem berast eru eing�ngu ranns�ku� me� PCR � "Saur-almenn ranns�kn"

S�nataka

S�rst�k t�masetning s�nat�ku

Fyrir me�fer� me� sn�kjud�ralyfjum. Taka �arf tillit til me�g�ngut�ma sn�kjud�ra �egar be�i� er um ranns�knir � saur. Me�g�ngut�mi er misjafn eftir tegundum, og er jafnan styttri hj� frumd�rum en ormum. � t�flunni m� sj� me�g�ngut�ma algengustu sn�kjud�ra.

Frumd�r	Me�g�ngut�mi	Bandormar	Me�g�ngut�mi
Cryptosporidium	4 - 12 dagar	Taenia saginata	1 - 3 m�nu�ir
Giardia/Entamoeba	1 - 4 vikur	Taenia solium	1 - 3 m�nu�ir
		Hymenolepis nana	2 - 4 vikur
�r��ormar		�g�ur
Ancylostoma (hookworm)	1,5 - 2 m�nu�ir	Fasciola/Fasciolopsis	2 - 3 m�nu�ir
Ascaris	2 - 3 m�nu�ir	Clonorchis	1 - 3 m�nu�ir
Strongyloides	2 - 4 vikur	Schistosoma	1 - 3 m�nu�ir
Trichuris (whipworm)	2 - 3 m�nu�ir	Heterophyes	1 - 2 vikur

�l�t og �h�ld

S�ni er sett � dau�hreinsa� glas, �n flutnings�tis og me� utan�skr�fu�u loki

Ger� og magn s�nis

5 ml (u.�.b. eitt “v�nber”). Ef einnig er be�i� um leit a�

Strongyloides

�arf minnst 10 ml.

L�sing s�nat�ku

�msar a�fer�ir hafa veri� nota�ar vi� saurs�nat�ku. Ef koppur er ekki vi� hendina, m� losa h�g�ir � �l�t e�a plastfilmu sem komi� er fyrir � salernissk�linni, me� �v� a� leggja pappadisk e�a sk�l � salernissk�lina e�a klj�fa plastpoka til a� f� st�ra plastfilmu sem l�g� er � milli salernissk�lar og setunnar, �annig a� filman myndi einskonar sk�l � salernissk�linni.

�rugg losun s�nat�kuefna og �halda

Sending og geymsla

Merking, fr�gangur og sending s�na og bei�na

�tfylling bei�na, merking, fr�gangur og sending s�na

Geymsla ef bi� ver�ur � sendingu

Ef flutningur tefst um meira en 1 klst skal geyma s�ni� � k�li. For�ast ber a� taka s�ni � vikulok e�a fyrir fr�daga, �v� sn�kjud�raranns�knir � saurs�num eru einungis framkv�mdar � virkum d�gum.

Flutningskr�fur

Best er a� senda fersk saurs�ni �annig a� �au berist samd�gurs � ranns�knastofuna. Ef sent er me� p�sti skal setja 5 – 10% formal�n � glasi�. Athugi� a� ekki er um a� r��a Cary-Blair flutningsv�kvann sem er � saurs�nagl�sum fr� S�klafr��ideild (eykur l�fsl�kur meinvaldandi bakter�a s.s.

Campylobacter

Salmonella

)

Ni�urst��ur

Svar

Ni�urst��ur

�r sn�kjud�raleit

f�st innan 2 - 3 virkra daga.

Ef �ska� er eftir formol-acetate ��ttingu og sm�sj�rko�un � s�num sem hafa reynst neikv�� me� PCR � "

Saur-almenn ranns�kn

��

vinsamlega bi�ji� um �a� � s�ma 543 56

/5661. S�ni sj�klings ver�ur geymt � 2 vikur fr� sv�runardegi

PCR ranns�knar

T�lkun

Meinvaldandi sn�kjud�r � saur eru merki um s�kingu og er sj�klingur venjulega me�h�ndla�ur. Nokkur frumd�r eru talin saklaus og eru �au au�kennd �annig � svarinu. Frumd�ri�

Dientamoeba fragilis

er af sumum tali� meinvaldandi.

Blastocystis hominis

er almennt ekki tali� meinvaldandi, en � s�king � er �� st�ku sinnum me�h�ndlu� ef engar a�rar sk�ringar finnast � ni�urgangi og frumd�ri� finnst � miklu magni.

Neikv�� sm�sj�rsko�un �tilokar ekki sn�kjud�ras�kingu. L�till e�a �reglulegur �tskilna�ur sn�kjud�ra getur s�st � s�kingum af v�ldum

Entamoeba histolytica, Giardia lamblia, Cryptosporidium parvum

(ef forma�ar h�g�ir),

Strongyloides stercoralis

og ag�a sem lifa � bl��i (

Schistosoma

sp.), lungum (

Paragonimus

) og lifur (

Clonorchis

ofl.). Ef �framhaldandi grunur um s�kingu skal endurtaka ranns�kn � 2 – 3 s�num sem tekin eru me� 2 – 3 daga millibili.

Heimildir

Jorgensen JH, Pfaller MA og f�l. Manual of Clinical Microbiology. ASM Press, Washington D.C.
Amy L. Leber og f�l. Clinical Microbiology Procedures Handbook. ASM Press, Washington D.C.

2.02.23 Saur - sn�kjud�r

Ritstj�rn

Sam�ykkjendur

�byrg�arma�ur

�tgefandi