Lei�beiningar Rs�k-334 2.02.01 �tg. 12.0 �tg.dagur 11/12/2022

2.02.01 Augu - bakter�ur, sveppir, Acanthamoeba

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i
Heiti ranns�kna:

Strok fr� augnsl�mh�� - almenn r�ktun

Strok fr� augnsl�mh�� - sveppar�ktun

S�ni fr� auga/�stunga/skaf - almenn/anaerob r�ktun

S�ni fr� auga/�stunga/skaf - sveppar�ktun

Am�buleit

P�ntun: Bei�ni um s�klaranns�kn e�a Cyberlab innan LSH. Ver�: Sj� Gjaldskr�

�bending

Grunur um bakter�u- e�a sveppas�kingu � sl�mh�� augans, hornhimnu e�a d�pra � augnk�lunni. Sveppas�kingar � hornhimnu ver�a venjulega � kj�lfar �verka e�a skur�a�ger�ar; s�kingar � augnknetti eru oftast bl��bornar, en geta l�ka or�i� � kj�lfar �verka e�a skur�ager�a.
Grunur um Acanthamoeba s�kingu � hornhimnu, sem l�sir s�r venjulega me� hornhimnus�ri. Leitast skal vi� a� rannsaka b��i hornhimnu og linsur (og fylgihluti �eirra).

M�gulegar vi�b�tarranns�knir:

Berklar�ktun
Lekandar�ktun (�a� er ekki v�st a� lekandi greindist vi� almenna r�ktun)
Greining � Chlamydia trachomatis og Neisseria gonorrhoeaeme� kjarns�rum�gnunara�fer�, athugi�, �a� �arf annars konar s�ni, strok � Cobas pinna og flutnings�ti. Sj� lei�beiningar.

Grunnatri�i ranns�knar

Bakter�uranns�kn

S�ni fr� sl�mh�� augans (t�ru)

R�kta� � andr�mslofti. Meintir s�kingarvaldar eru tegundargreindir og gert n�mi.

Skaf e�a vefjabiti fr� hornhimnu, e�a s�ni fr� augnk�lunni

R�kta� � andr�mslofti og vi� loftfirr� skilyr�i. Allt sem r�ktast er �liti� m�gulegur meinvaldur. Gefin er �t tegundargreining me� n�mispr�fi. S�nin eru sm�sj�rsko�u� s� �ess nokkur kostur. Oft er s�ni� �� mj�g l�ti� og tali� mikilv�gara a� s� �v� �llu til a� hafa r�ktunina sem n�masta (ekki ey�a st�rum hluta �ess � sm�sj�rsko�un).

Svepparanns�kn

R�ktun fer fram � Sabouraud �ti

� 3 vikur, vi� 30�C. Allur gr��ur er greindur me� vi�eigandi a�fer�um. Uppl�singar um n�mispr�f m� finna �

lei�beiningum

S�nin eru sm�sj�rsko�u� s� �ess nokkur kostur. Oft er s�ni� �� mj�g l�ti� og tali� mikilv�gara a� s� �v� �llu til a� hafa r�ktunina sem n�masta en a� ey�a st�rum hluta �ess � sm�sj�rsko�un.

Acanthamoeba

Vefjas�ni er r�kta� � bakter�ulausn � n�ringarlausum agar, og ef n�gilegt magn f�st er �a� einnig sm�sj�rsko�a� eftir litun. Sama gildir um linsur og v�kva � linsuboxi og fl�sku (botnfalli s�� eftir �eytivindun).

Faggilding

Sj� yfirlit yfir faggildar/�faggildar ranns�knir � S�kla- og veirufr��ideild

h�r.

S�nataka

S�rst�k t�masetning s�nat�ku

Helst skal taka s�ni� ��ur en s�klalyf hafa veri� gefin.

�l�t og �h�ld

Sl�mh��ab�lga (conjunctivitis): strokpinni fyrir almenna r�ktun

Hornhimnus�king og s�king � augnknetti: best a� setja s�ni beint � �ti og gler (sj� "L�sing s�nat�ku"), a� ��rum kosti skal setja s�ni � dau�hreinsa� �l�t me� utan�skr�fu�u loki.

Ger� og magn s�nis

Sl�mh��ab�lga (conjunctivitis): stroks�ni fr� sl�mh�� augans (t�ru)

Hornhimnus�king: gott skaf e�a vefjabiti

S�king � augnknetti: �stungus�ni

Grunur um Acanthamoeba s�kingu: auk s�nis fr� auga skal senda linsur, linsubox og linsuv�kvi � S�klafr��ideild.

L�sing s�nat�ku

S�ni fr� sl�mh�� augans (t�ru):

Mikilv�gt er a� taka s�ni ��ur en s�klalyf e�a deyfidropar me� rotvarnarefnum hafa veri� sett � auga�. Nota�ur er venjulegur bakter�ur�ktunarpinni. Greftri er stroki� af augnsl�mh��inni me� pinnanum, oft � kverkinni vi� ne�ra augnloki�. Ef ekki er gr�ft a� sj� er pinninn l�tinn liggja skamma stund a� sl�mh��inni.

Skaf/vefjabiti fr� hornhimnu e�a s�ni fr� augnknetti: �essi s�ni eru eing�ngu tekin af augnl�kni (oft vi� a�ger� e�a �stungu); undirb�ningur er � samr�mi vi� �a�. �skilegt er a� setja skaf og �stungus�ni beint � �ti og sm�sj�rgler, �annig f�st besta n�ting � �essum litlu s�num. ATHUGI� : �skilegt er a� hafa samr�� vi� S�klafr��ideild vegna ranns�knar svo a� velja megi heppilegustu ranns�knara�fer�ir � hverju tilviki.

�rugg losun s�nat�kuefna og �halda

Sending og geymsla

Merking, fr�gangur og sending s�na og bei�na

�tfylling bei�na, merking, fr�gangur og sending s�na

Geymsla ef bi� ver�ur � sendingu

R�ktunarpinna m� geyma � einn s�larhring � k�li e�a stofuhita.

�nnur s�ni skal geyma vi� stofuhita og flytja � ranns�knastofu

15 m�n., og � s��asta lagi innan 24 klst. Linsur, linsubox og – v�kva skal geyma vi� stofuhita og senda � ranns�knastofu vi� fyrsta t�kif�ri.

Flutningskr�fur

S�ni m� flytja vi� stofuhita.

Ni�urst��ur

Svar

Bakter�uranns�kn:

S�ni fr� sl�mh�� augans (t�ru): S�ni� er r�kta� � tvo s�larhringa, j�kv�tt svar g�ti teki� lengri t�ma

Skaf/vefjabiti fr� hornhimnu e�a s�ni fr� augnk�lunni:

S�ni� er r�kta� � fimm s�larhringa

. J�kv�� r�ktun g�ti teki� lengri t�ma. Vi� �kve�nar a�st��ur er l�ti� vita s�mlei�is strax og eitthva� r�ktast �r skaf- og �stungus�num. N�nari greining og n�mispr�f liggja venjulega fyrir einum til �remur d�gum s��ar.

Svepparanns�kn:

Neikv�� sv�r f�st eftir 3 vikur. J�kv�� sv�r: Ef sveppir greinast � �stungus�ni fr� auga, venjulega innan 7 daga, er hringt til me�fer�ara�ila; endanlegar ni�urst��ur me� greiningu sveppa fylgja.

Acanthamoeba:

Neikv�� sv�r f�st eftir

daga. Sk�lar eru sko�a�ar daglega fyrstu 9 dagana en s��an 3svar � viku �ar til r�ktun l�kur; ef am�bur r�ktast er hringt � me�fer�ara�ila. Sama gildir um j�kv��ar ni�urst��ur �r sm�sj�rsko�un � s�ni.

T�lkun

S�ni fr� sl�mh��um augans:

Bakter�ur:

L�klegir meinvaldar eru tegundargreindir og gefi� er �t n�mispr�f. Nokkrar �eirra

bakter�a

sem helst eru taldar geta valdi� s�kingum eru:

Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, Haemophilus influenzae, Streptococcus pyogenes

(Str.gr.A)

Moraxella catarrhalis.

Sjaldg�fari s�kingarvaldar eru

Pseudomonas aeruginosa,

Neisseria meningitidis, Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis

(r�ktast ekki me� �essari a�fer�) og hugsanlega

Enterobacteriacea

K�ag�lasa neikv��ir staf�l�kokkar, alfa hem�l�t�skir strept�kokkar og corynebacteriur eru a� jafna�i ekki �litnir meinvaldar � hraustu f�lki. Mengun s�nis af h��fl�ru getur leitt til falskt j�kv��rar r�ktunar og neikv�� r�ktun �tilokar ekki s�kingu.

Sveppir:

Sveppir s�kja venjulega ekki sl�mh��ir augans, a� hornhimnu undanskilinni. J�kv��a sveppar�ktun fr� sl�mu ber a� t�lka �t fr� sveppategund, magni og kl�n�sku �standi.

Acanthamoeba:

j�kv�� ranns�kn �r hornhimnustroki �samt d�miger�um kl�n�skum einkennum bendir til am�bus�kingar. Sl�k s�ni henta �� ekki vel til greiningar og neikv�� ranns�kn �tilokar ekki s�kingu.

Skaf fr� hornhimnu e�a s�ni fr� augnk�lunni:

Bakter�ur

: Allt sem r�ktast er �liti� m�gulegur meinvaldur.

Sveppir:

Hlutverk sveppa sem greinast � s�num fr� hornhimnu skal meta � samr�mi vi� tegund svepps, ni�urst��ur sm�sj�rsko�unar og annarra ranns�kna (ef vi� �) og einkennum.

Sveppas�kingar

� hornhimnu e�a � augnknetti eru venjulega af v�ldum

Candida

e�a myglusveppa (

Fusarium,

Aspergillus

ofl.).

Acanthamoeba:

j�kv�� ranns�kn �r hornhimnuskafi �samt d�miger�um kl�n�skum einkennum bendir til am�bus�kingar. Neikv�� ranns�kn �tilokar ekki s�kingu.

Heimildir

Karen C. Carroll og Michael A. Pfaller. Manual of Clinical Microbiology. ASM Press, Washington D. C.

2.02.01 Augu - bakter�ur, sveppir, Acanthamoeba

Ritstj�rn

Sam�ykkjendur

�byrg�arma�ur

�tgefandi