Lei�beiningar Rs�k-620 2.02.24 �tg. 8.0 �tg.dagur 10/10/2023

2.02.24 Umhverfiss�ni - bakter�ur, sveppir

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i
Heiti ranns�knar: Umhverfiss�ni - almenn r�ktun, Umhverfiss�ni - sveppar�ktun
P�ntun: Bei�ni um s�klaranns�kn e�a Cyberlab innan LSH. Ver�: Sj� Gjaldskr�

�bending

Umhverfiss�ni eru tekin til a� reyna a� finna hugsanlega s�kingavalda � umhverfinu. �etta � b��i vi� um bakter�ur og sveppi.

Bakter�ur:

�a� er vandasamt a� taka umhverfiss�ni og r�kta �au �annig a� ni�urst��urnar s�u vel markt�kar. Hvert einstakt tilfelli ver�ur a� undirb�a og meta af fagf�lki. S�kladeildin tekur vi� �llum umhverfiss�num fr� sj�krah�sinu sem eru tekin af S�kingavarnardeildinni. Einnig er teki� vi� s�num sem eru vegna �ekkts reglubundins eftirlits, eins og til d�mis s�ni fr� Bl��bankanum og Ap�tekinu. Annars er a� jafna�i ekki teki� vi� umhverfiss�num.

Sj�

lei�beiningar s�kingavarnadeildar Landsp�tala um bakter�ur

Sveppir:

Eftirfarandi kringumst��ur geta krafist k�nnunar � sveppamengun � sj�krah�sinu.

Grunur um �farandi sp�talas�kingar af v�ldum umhverfissveppa:
- herbergi �n�misb�ldra sj�klinga og skur�stofur �ar sem hreinleiki andr�mslofts � a� vera trygg�ur me� auknum loft�r�stingi, s�um ofl.
Vi�ger�ir � sj�krah�sinu (s.s. steypu- og m�rvinna, f�lsk loft opnu� ofl.) e�a byggingar- og vi�ger�aframkv�mdir � n�sta n�grenni auka sveppamagn � andr�mslofti. S�rstakar var��arr��stafanir (s.s. loftstreymi, innanh�sumfer� starfsf�lks og vi�ger�ara�ila, tj�ld, kl�sturmottur ofl.) skulu vi�haf�ar til a� hindra a� sveppir komist a� �n�misb�ldum sj�klingum. ��r geta brug�ist. K�nnun � sveppamengun � vi�eigandi r�mum getur veri� nau�synleg:
- � kj�lfar sp�talas�kinga; gefur v�sbendingar um hvort var��arr��stafanir hafi brug�ist.
- �egar vafi leikur � um �ryggi andr�mslofts, jafnvel �� ekki hafi greinst sp�talas�king.
Rakaskemmdir � sj�krah�sinu sem hafa � f�r me� s�r sveppagr��ur � byggingarefnum. R�ttl�tanlegt er a� kanna sveppamengun eftir a� vi�ger�um l�kur ef h�n telst �gna heilsu vi�kv�mra sj�klingah�pa, en k�nnunin gefur v�sbendingar um hvort vi�ger�ir hafi heppnast eins og til var �tlast. Venjulega er ekki er �st��a til s�nat�ku fyrir vi�ger�ir, jafnvel �� sveppagr��ur sj�ist me� berum augum.
R�mi �ar sem:
- andr�msloft � a� vera s�rstaklega hreint, s.s. herbergi �n�misb�ldra sj�klinga, er teki� � notkun � fyrsta sinn
- n�b�i� er a� setja upp e�a framkv�ma vi�haldsa�ger�ir � t�kni sem er �tla� a� vi�halda s�rstaklega hreinu andr�mslofti
Eftirlit me� framlei�slur�mum fyrir bl��hluta ofl. Venjulega eru hrein r�mi � framlei�slueiningum k�nnu� me� �v� a� m�la agnir � andr�mslofti (particle counting), en ef svo er ekki getur k�nnun � sveppamengun me� r�ktun gefi� v�sbendingar um hreinleika r�misins.

Grunnatri�i ranns�knar

eita� er a�

�rverum � umhverfinu.

Bakter�ur:

�a� er vandasamt a� taka umhverfiss�ni og r�kta �au �annig a� ni�urst��urnar s�u vel markt�kar. �a� ver�ur a� vera lj�st a� hverju s� leita� og a�fer�ir ver�ur a� mi�a vi� �a�. Hvert einstakt tilfelli ver�ur a� undirb�a og meta af fagf�lki.
Sj� lei�beiningar s�kingavarnadeildar Landsp�tala um bakter�ur.

Sveppir:

Ranns�knirnar �arf a� framkv�ma af faga�ilum me� vi�eigandi s�r�ekkingu, og �eim er �tla� a� svara sk�rum ranns�knarspurningum.
Ranns�knir � sveppamagni innandyra hafa ekki veri� sta�la�ar, og engar vi�urkenndar lei�beiningar eru til um hva�a magn telst h�filegt innandyra. Undantekning fr� �essu eru hrein r�mi (cleanrooms) fyrir t.d. lyfjaframlei�slu, en fyrir �au eru til sta�lar og lei�beiningar fr� ISO og Institute for Environmental Sciences and Technology.
Sveppamagn � andr�mslofti m� rannsaka me� r�ktun sveppa �r andr�mslofti e�a f�llnu ryki. S�ni �r andr�mslofti eru tekin me� s�rst�kum t�kjum sem soga loft inn� sveppa�ti, og falli� ryk er oft sko�a� me� stroks�num e�a snerti�tissk�lum. Eftir s�nat�ku fer fram r�ktun � vi�eigandi �tum og �v� n�st talning me�/�n greiningar � �rverum, eftir �v� sem vi� �. � sumum tilvikum m� taka s�ni � l�mband til beinnar sm�sj�rsko�unar.
Oft �arf samanbur�ars�ni fr� r�mum/sv��um sem ekki eru s�rstaklega varin til a� tryggja hreinleika andr�mslofts, og jafnvel �r andr�mslofti utandyra.
� sumum tilvikum, t.d. fyrir fyrstu n�tingu herbergja sem hafa s�rstaklega hreint loft e�a � faraldurskringumst��um, getur veri� gagnlegt a� byrja ranns�kn me� rykm�li (particle counter), og kanna svo sveppamengun me� r�ktunara�fer�um � kj�lfari�. �a� g�ti spara� kostna�arsamar r�ktanir og leyft lagf�ringar � lofthreinsib�na�i ��ur en r�ktun er ger�, og gefi� v�sbendingar um hvar v�ri best a� taka r�ktunars�nin.

S�nataka

S�rst�k t�masetning s�nat�ku

Bakter�ur:

Mikilv�gt er a� s�ni fr� sj�krah�sinu s�u tekin � n�nu samstarfi vi� S�kingavarnadeildina og helst af henni. S�ni utan sj�krah�ssins �arf einnig a� taka � n�inni samvinnu vi� S�ttvarnarl�kni, S�kingavarnadeild, S�klafr��ideild e�a samb�rilega a�ila.

Sveppir:

Unni� er eftir fyrirfram �kve�inni ranns�knar��tlun, � samvinnu vi� S�kingavarna- og S�klafr��ideild Landsp�tala.

�l�t og �h�ld

Bakter�ur:

�l�t og �h�ld geta veri� margv�sleg og fara eftir s�nat�kua�fer�inni sem notu� er hverju sinni. Til d�mis bakter�ur�ktunarpinni e�a agarsk�l. Oft bl��- e�a s�kkula�iagar, en s� eing�ngu leita� a� sveppum m� nota s�rstakt sveppa�ti.

Sveppir:

S�ni fr� fl�tum: venjulegir s�nat�kupinnar e�a svampar (v�ttir � dau�hreinsu�u vatni e�a buffer), e�a s�rstakar snertisk�lar me� upphleyptu �ti. Opnar sk�lar sem skildar eru eftir � fl�tum henta ekki vel til a� meta sveppamagn � andr�mslofti �ar sem mismunandi sveppir falla mishratt (CDC 2003, Streifel 2010)
S�ni �r andr�mslofti eru tekin me� �artilger�um t�kjum sem soga �ekkt magn af lofti inn� sveppa�tissk�l.

Ger� og magn s�nis

Bakter�ur:

Sj� lei�beiningar s�kingavarnadeildar Landsp�tala um bakter�ur. Oftast sj�st engin merki �rvera �egar s�ni� er teki�.

Sveppir:

Mikilv�gt er a� sta�la s�nat�kua�fer�ina hverju sinni til a� leyfa samanbur� � milli r�ma og t�mabila. St��lunin n�r til s�nat�ku�halda, s�nat�kusta�a, t�masetningar, starfsemi � r�mi, �ta og r�ktunara�fer�a og flatarm�ls/r�mm�ls s�nat�ku (oft 1 - 5 snertisk�lar/s�nat�kusta�, 25 - 50 cm² me� pinna, 0.25 - 1.5 m³ lofts).

L�sing s�nat�ku

Bakter�ur:

A�st��ur hverju sinni r��a �v� hvernig best er a� taka s�ni�. S�nat�kurnar �tti a� gera af a�ila sem er mj�g vel a� s�r � t�ku umhverfiss�na, e�a � n�nu samr��i vi� hann.

Sveppir:

S�ni eru tekin fr� skur�bor�um, sk�pum, bor�um, gluggakistum, l�mpum, loftr�stiristum, milliloftum, g�lfum, r�mum, hur�um, v�gnum, l�kninga�h�ldum ofl. eftir atvikum.
S�ni tekin �r andr�mslofti me� �artilger�um t�kjum. Kanna �arf meira loftmagn � r�mum �ar sem andr�msloft � a� vera s�rstaklega hreint.

�rugg losun s�nat�kuefna og �halda

Sending og geymsla

Merking, fr�gangur og sending s�na og bei�na

�tfylling bei�na, merking, fr�gangur og sending s�na

Geymsla ef bi� ver�ur � sendingu

Helst mega ekki l��a meira en 4 klst. fr� �v� a� s�ni eru tekin, �ar til �au berast � S�kla- og veirufr��ideild.

Mest m� geyma s�ni � s�larhring

og �� ver�a �au a� hafa veri� geymd � k�li.

Flutningskr�fur

M� flytja vi� stofuhita.

Ni�urst��ur

Svar

Bakter�ur:

Neikv��ri r�ktun er oftast svara� �t eftir 2-7 daga, j�kv�� g�ti teki� lengri t�ma.

Sveppir:

Neikv�� sv�r f�st eftir 7-14 daga.

T�lkun

Bakter�ur:

T�lkun er alltaf erfi� og �v� er mikilv�gt a� s�ni� s� teki� � g��ri samvinnu vi� S�klafr��ideildina og a�ila sem er vel a� s�r � s�kingav�rnum. Mikilv�gt er a� s�ni fr� sj�krah�sinu s�u tekin � n�nu samstarfi vi� S�kingavarnadeildina og helst af henni. S�ni utan sj�krah�ssins �arf einnig a� taka � n�inni samvinnu vi� S�ttvarnarl�kni, S�kingavarnadeild e�a samb�rilega a�ila.

Sveppir:

T�lkun er ger� � lj�si takmarkana og skekkjuvalda, og �eirra krafna sem ger�ar eru til r�mis m.t.t. leyfilegrar sveppamengunar.
� venjulegu andr�mslofti utandyra er magn sveppagr�a � bilinu 100 - 100.000 gr�/m³. Magn innandyra er venjulega minna, og vi� r�ktun geta fundist allt a� nokkur ��sund �yrpingar sveppa/m³. Auki� rakastig innadyra, t.d. � kj�lfar rakaskemmda, getur �rvar sveppav�xt og sveppamagn � andr�mslofti. Magn innandyra er h�� ve�urfari, �rst��, sveppategundum, byggingarger�, aldri byggingar, n�tingu og loftun. Sveppamagn � andr�mslofti getur veri� breytilegt yfir daginn og � milli daga; st�k s�ni gefa �v� takmarka�ar uppl�singar. Vi� samanbur� � mengun innandyra og utan ber a� hafa � huga a� � veturna �egar snj�r liggur yfir m� b�ast vi� l�gra sveppamagni utandyra.
Ranns�kn � sveppamagni me� r�ktun hefur �msar takmarkanir: endurtakanleiki (reproducibility) er l�gur t.d. vegna mikils breytileika � sveppamagni � r�mi, og �kve�nar tegundir geta r�ktast fremur en a�rar vegna s�nat�kua�fer�ar, �ta e�a hitastigs vi� r�ktun. �r�ktanlegir og dau�ir sveppir sem og sveppaleifar finnast ekki, en �a� hefur �� einungis ��ingu �egar ranns�kn er ger� vegna gruns um eitur- e�a ofn�mis�hrif.
Sveppir geta veri� til sta�ar �� eir greinist ekki � ranns�kninni.

Heimildir

Heimildir
Handb�kur, lei�beiningar og sta�lar

Manual of Clinical Microbiology. ASM Press, Washington D.C.
Streifel A. Air cultures for fungi [kafli 13.9.3]. � Clinical Microbiology Procedures Handbook, ritstj. LS Garcia. ASM Press, Wasington D.C, 2010.
Guidelines for Environmental Infection Control in Health-Care Facilities. Recommendations of CDC and the Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee, 2003

http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5210a1.htm

CDC2003_guidelines environment inf contr health care facilities.pdf

4. Indoor mold. A Time Tool Resource from the American College of Preventive Medicine. http://www.acpm.org/resource/resmgr/iaq-files/timetool_indoormold_resource.pdf

AmCollPreventMed_indoor mold guidelines.pdf

5. University of Connecticut Health Center, Division of Occupational and Environmental Medicine Center for Indoor Environments and Health. Guidance for Clinicians on the Recognition and Management of Health Effects Related to Mold Exposure and Moisture Indoors. 2004. http://oehc.uchc.edu/clinser/MOLD%20GUIDE.pdf

MOLD20GUIDE for clinicians.pdf

6. IEST-RP-CC023: Microorganisms in Cleanrooms, 2006. http://www.iest.org/Standards-RPs/Recommended-Practices/IEST-RP-CC023
7. IEST-RP-CC006: Testing Cleanrooms, 2004. http://www.iest.org/Standards-RPs/Recommended-Practices/IEST-RP-CC006
8. ISO sta�lar um "Cleanrooms": http://www.iso.org/iso/search.htm?qt=14644&searchSubmit=Search&sort=rel&type=simple&published=true

V�sindagreinar

Faure O et al.Eight-year surveillance of environmental fungal contamination in hospital operating rooms and haematological units. J Hosp Infect. 2002 Feb;50(2):155-60.
Lutz BD et al.Outbreak of invasive Aspergillus infection in surgical patients, associated with a contaminated air-handling system. Clin Infect Dis. 2003 Sep 15;37(6):786-93.
Llata E et al. A cluster of mucormycosis infections in hematology patients: challenges in investigation and control of invasive mold infections in high-risk patient populations. Diagn Microbiol Infect Dis. 2011 Sep;71(1):72-80.
Hadrich I et al. Invasive aspergillosis: epidemiology and environmental study in haematology patients (Sfax, Tunisia). Mycoses. 2010 Sep;53(5):443-7.
Sautour M et al. Profiles and seasonal distribution of airborne fungi in indoor and outdoor environments at a French hospital. Sci Total Environ. 2009 Jun 1;407(12):3766-71.
Fournel I et al.Airborne Aspergillus contamination during hospital construction works: efficacy of protective measures. Am J Infect Control. 2010 Apr;38(3):189-94.
Sautour M et al. Prospective survey of indoor fungal contamination in hospital during a period of building construction. J Hosp Infect. 2007 Dec;67(4):367-73.
Panagopoulou P et al. Filamentous fungi in a tertiary care hospital: environmental surveillance and susceptibility to antifungal drugs. Infect Control Hosp Epidemiol. 2007 Jan;28(1):60-7.
Alberti C et al. Relationship between environmental fungal contamination and the incidence of invasive aspergillosis in haematology patients. J Hosp Infect. 2001 Jul;48(3):198-206.
Richardson MD et al. Fungal surveillance of an open haematology ward. J Hosp Infect. 2000 Aug;45(4):288-92.
Anderson K et al. Aspergillosis in immunocompromised paediatric patients: associations with building hygiene, design, and indoor air. Thorax. 1996 Mar;51(3):256-61.

2.02.24 Umhverfiss�ni - bakter�ur, sveppir

Ritstj�rn

Sam�ykkjendur

�byrg�arma�ur

�tgefandi