Leiðbeiningar Rsýk-206 2.02.30 Útg. 7.0 Útg.dagur 10/04/2023

2.02.30 Vefjasýni - hreint svæði - bakteríur, sveppir, mýkóbakteríur

Rannsóknir - Heiti, ábendingar, grunnatriði

Rannsóknir - Heiti, ábendingar, grunnatriði
Heiti rannsókna:

Hreint svæði/vefur - almenn ræktun

Hreint svæði/vefur - svepparæktun

Hreint svæði/vefur - berklaræktun

Samheiti: Steril svæði.
Pöntun: Beiðni um sýklarannsókn eða Cyberlab innan LSH. Verð: Sjá Gjaldskrá

Ábending

Bakteríurannsókn.

Grunur um sýkingu á svæði sem er að eðlilegu án örvera. Sýnin eru tekin í aðgerð þar sem leitast er við að bakteríur frá umhverfi komist ekki að þeim. Mikilvægt er að góðar upplýsingar fylgi sýninu ef nauðsynlegt skyldi reynast að beita óvanalegum aðferðum við að rækta sjaldgæfa sýkla.

Svepparannsókn.

Grunur um sveppasýkingu í innri líffærum (ekki slímhúð hollífæra).

Sést aðallega hjá ónæmisbældum sjúklingum og er af völdum gersveppa (oftast

Candida

), myglusveppa (oftast

Aspergillus

) eða tvíbreytisveppa (dimorphic fungi).

Ef grunur um sýkingu á slímhúðum eða blóðborna sýkingu til húðar, sjá

Vefjasýni-húð/slímhúð

Mýkóbakteríurannsókn.

(1) Grunur um sýkingu af völdum mýkóbaktería. Það gætu verið bakteríur úr

M. tuberculosis

komplexnum eða atýpískar mýkóbakteríur. Nokkur dæmi eru

M. haemophilum, M. marinum, M. fortuitum, M. abscessus

M. chelonae

(2) Eftirlit eftir meðferð.

Mögulegar viðbótarrannsóknir:

Bakteríurannsóknir.

Ræktun með óvanalegar bakteríur í huga (til dæmis

Francisella

spp.,

Brucella

spp. eða

Bartonella

spp). Hafa skal samband við sýklafræðing til að tryggja rétta meðferð sýnis.

Grunnatriði rannsóknar

Bakteríurannsókn.

Sýnið er smásjárskoðað sé þess nokkur kostur og sett í almenna ræktun í lofti og loftfirrt. Við sérstakar aðstæður er beitt óhefðbundnum aðferðum, sýnið ræktað lengur eða á öðru æti en venjulega.

Svepparannsókn.

Ef nægilegt magn fæst er gerð bæði smásjárskoðun og ræktun, að öðrum kosti er smásjárskoðun sleppt. Sýnið er skorið í minni einingar, sett á gler og litað með Gramslitun (eða öðrum litum eftir þörfum). Ræktun fer fram

í 3 vikur. Allur gróður er greindur með viðeigandi aðferðum. Upplýsingar um næmispróf má finna í

leiðbeiningum

Mýkóbakteríurannsókn.

Sýni úr vef frá hreinu svæði er hakkað og

smásjárskoðað eftir litun með Auramin-Rhodamin og síðan ræktuð í BacT/Alert kolbum og á Lövenstein-Jensen æti.

Ræ

ktun fer fram í 6 vikur.

Þegar sýrufastir stafir ræktast er framkvæmd kjarnsýrumögnun á gróðrinum til að greina mýkóbakteríur til tegundar. Ef

M. tuberculosis

komplex greinist er leitað að lyfjaónæmisgenum sem skrá fyrir ónæmi gegn rifampicin og isoniazid. Biðja þarf sérstaklega um næmispróf á öðrum mýkóbakteríutegundum.

Sýnataka

Sérstök tímasetning sýnatöku

Æskilegt er að taka sýnið fyrir sýkla- eða sveppalyfjameðferð; vöxtur sveppa bælist þó síðar (eftir lyfjagjöf) en vöxtur baktería eftir bakteríulyfjagjöf.

Ílát og áhöld

Vefjasýn

sett í dauðhreinsað glas með utanáskrúfuðu loki. Ef sýni er lítið og kemst ekki tafarlaust á Sýklafræðideild má setja 2-3 dropa af saltvatni í glasið til að hindra uppþornun sýnis, en ekki svo mikið að þynning verði á sýni; ekki setja sýni í grisju.

Aldrei skal setja sýni til sýklarannsóknar í formalín!

Athugið. Beinmerg skal setja í glas með heparín storkuvara.

Gerð og magn sýnis

Senda ber eins mikið magn af sýktum vef og hægt er, a.m.k. 1 g og helst 0,5-1,0 cm. Fjöldi og gæði rannsókna eru háð magni og gæðum sýnis. Oft er beðið um ólíkar rannsóknir á sama sýni; ef lítið magn berst verður að takmarka fjölda rannsókna. Fyrir mýkóbakteríurannsókn gildir að ef ostkennt svæði sést í vef er best að taka sýnið úr jaðri þess. Vefjabita úr húðsárum skal taka í jaðri sárs.

Lýsing sýnatöku

Reyna að fjarlægja allan dauðan vef áður en sýnið er tekið.

Vefjasýni

er tekið í skurðaðgerð eða með ástungu í gegnum húð eftir hreinsun húðar með sótthreinsandi efni sem er látið þorna fyrir sýnatöku.

Örugg losun sýnatökuefna og áhalda

Sending og geymsla

Merking, frágangur og sending sýna og beiðna

Útfylling beiðna, merking, frágangur og sending sýna

Geymsla ef bið verður á sendingu

Bakteríu- og svepparannsókn.

Sýnið skal berast á rannsóknarstofuna strax að lokinni sýnatöku. Í neyð má geyma sýnið í allt að

24 klst

og þá í kæli eða stofuhita. Sýni fyrir

svepparannsókn

skal geyma við stofuhita.

Mýkóbakteríurannsókn.

Ef flutningur tefst um meira en 1 klst skal geyma í kæli

24 klst. ATH! Undantekning er blóðmergsýni, sem skal geyma við 35 – 37°C.

Flutningskröfur

Flytja má við stofuhita.

Mýkóbakteríurannsókn.

Verja þarf sýni fyrir ljósi, þar sem mýkóbakteríur eru næmar fyrir útfjólubláum geislum.

Niðurstöður

Svar

Bakteríurannsókn.

Neikvæð niðurstaða liggur fyrir 7 sólarhringum eftir að sýni berst. Jákvæð ræktun getur tekið lengri tíma. Að jafnaði eru allar bakteríur sem vaxa tegundagreindar og gert næmi.

Svepparannsókn.

Neikvæð svör fást eftir 3 vikur. Jákvæð svör: Ef sveppir sjást við smásjárskoðun á vefjasýni eða ræktast frá innri líffærum er hringt til meðferðaraðila; endanlegar niðurstöður með greiningu sveppa fylgja.

Mýkóbakteríurannsókn.

Neikvæð svör fást eftir 6 vikur. Niðurstöður úr smásjárskoðun liggja fyrir eftir 1 – 2 virka daga og úr jákvæðri ræktun oftast

innan þriggja

vikna frá sáningu.

Svörun jákvæðrar smásjárskoðunar er í plúsum: + táknar 3 – 9 sýrufastir stafir á gleri; ++ táknar

10 sýrufastir stafir á gleri; +++ táknar

1 sýrufastur stafur í hverju svæði. Þegar sýrufastir stafir sjást í sýni eða ræktast er meðferðaraðili látinn vita.

Túlkun

Bakteríurannsókn.

Í flestum tilfellum má gera ráð fyrir að þær bakteríur sem greinast séu sýkingarvaldar. Það eru þó alltaf einhverjar líkur á að bakteríur hafi borist á vefjabitann frá aðlægum vefjum eða húð.

Svepparannsókn.

Þegar sveppir finnast í vefjasýnum úr innri líffærum eru þeir taldir sýkingarvaldar þar til annað sannast. Neikvæð rannsókn útilokar ekki sýkingu.

Mýkóbakteríurannsókn.

M. tuberculosis

telst alltaf sjúkdómsvaldur. Greining annarra mýkóbaktería verður að túlka í samræmi við tegund og bakteríumagn, einkenni og undirliggjandi ástand sjúklings, gerð sýnis og líkur á umhverfismengun, til dæmis frá vatni. Næmi smásjárskoðunar er

22 til 81% samanborið við ræktun mýkóbaktería. Neikvæð smásjárskoðun útilokar því ekki sýkingu. Sértæknin er há fyrir

Mycobacterium

ættkvíslina en örfáar aðrar bakteríur eru einnig sýrufastar, til dæmis

Nocardia

Rhodococcus

. Ekki er hægt að greina tegund við smásjárskoðun og ekki heldur hvort bakteríur eru lifandi eða dauðar. Neikvæð smásjárskoðun og ræktun útilokar ekki sýkingu af völdum mýkóbaktería.

Heimildir

Jorgensen JH, Pfaller MA og fél.Manual of Clinical Microbiology.
Amy L. Leber og fél. Clinical Microbiology Procedures Handbook.

2.02.30 Vefjasýni - hreint svæði - bakteríur, sveppir, mýkóbakteríur

Ritstjórn

Samþykkjendur

Ábyrgðarmaður

Útgefandi