../ IS  
Útgefið gæðaskjal: Leiðbeiningar
Skjalnúmer: Rklín-181
Útg.dags.: 09/29/2023
Útgáfa: 4.0
2.02.01.01 Testósterón virkt
Hide details for AlmenntAlmennt
Verð: Sjá Gjaldskrá
Grunnatriði rannsóknar:
Testósterón er aðal kynhormón karla, en það er einnig framleitt í litlu mæli í konum. Hjá körlum er um 95% af testósteróni myndað í eistum en 5% í nýrnahettum. Hjá konum myndast um 25% testósteróns í eggjastokkum, 25% í nýrnahettum og 50% myndast úr öðrum sterum, einkum í lifur og vöðvum. Hjá körlum er það fyrst og fremst LH (lútrópín) sem stjórnar myndun testósteróns. Í blóði er testósterón að finna á þremur formum. Einn hluti þess er sterkt bundinn flutningspróteininu sex hormone binding globulin (SHBG), annar er laust bundinn albúmíni og örlítill þriðji hluti þess er frír. Frítt testósterón og albúmín-bundið testósterón er líffræðilega virkt testósterón (bioavailable testosterone).
Reikna má út líffræðilega virka hluta testósteróns (bioavailable testosterone) með því að mæla samtímis styrk testósteróns, SHBG og albúmíns í sermi. Oftast er þó miðað við ákveðið fast gildi albúmíns þar sem sýnt hefur verið fram á að vægar sveiflur í styrk albúmíns í sermi, allt að 25% hafa lítil sem engin áhrif á niðurstöður. Hér á Klínískri lífefnafræðideild hefur verið ákveðið að nota 42 g/L sem fasta fyrir albúmín við útreikninga á virku testósteróni.
ATH! Ekki er hægt að reikna út virkt testósterón ef samsetning plasmapróteina er mjög óeðlileg, sérstaklega eins og lágt albúmín við nýrungaheilkenni (nephrotic syndrom) og skorpulifur, ófrískar konur þar sem samsetning plasmapróteina er önnur en venjulega og þegar karlmenn eru meðhöndlaðir með andrógenum.
Helstu ábendingar: Helsta ábendingin fyrir að mæla og reikna virkt testósterón er grunur um hypogonadismus hjá körlum, sérstaklega þegar SHBG er mjög hátt eða lágt. Einnig er það gagnlegt við greiningu á hyperandrogenisma hjá konum.
Hide details for MæliaðferðMæliaðferð
Sjá mæliaðferðir testósteróns og SHBG.
Hide details for Sýnataka, sending, geymsla og hvenær mæling er framkvæmd.Sýnataka, sending, geymsla og hvenær mæling er framkvæmd.
Gerð og magn sýnis:
Sýni tekið í lithíum heparín glas með grænum tappa með geli (gul miðja)
Litakóði samkvæmt Greiner

Mælt er með því að sýni séu tekin að morgni þar sem mikil sólahringssveifla er á þéttni testósteróns í blóði.
Sýni geymist 3 daga í kæli, en einn mánuð í frysti. Ekki skal frysta sýni oftar en einu sinni.
Mæling er gerð alla virka daga.
Hide details for ViðmiðunarmörkViðmiðunarmörk

Aldur í árum
nmól/L
karlar 20-50
4,4 - 14,3
karlar >50
3,6-11
konur 20-50
< 0.76
konur >50
< 0,43

Hide details for NiðurstöðurNiðurstöður
Truflandi efni: Bíótín (B7 vítamín) í háum styrk getur truflað mælingarnar sem liggja að baki útreikningnum á virku testósteróni, (þ.e. valdið falskri hækkun á testósteróni og falskri lækkun á SHBG í þeim mæliaðferðum sem verið er að nota á Landspítala (Cobas Roche)). Hjá sjúklingum á háum bíótín skömmtum (>5mg/dag) þurfa að líða a.m.k. 8 klst frá síðasta bíótín skammti þar til blóðsýni er tekið. Það sama gildir um fjölvítamín og bætiefni sem innihalda bíótín (fjölvítamín og bætiefni fyrir hár, húð og neglur innihalda oft mikið bíótín).
Túlkun
Hafa ber í huga að testósterón skortur er algengari við ýmsa sjúkdóma eins og t.d. heiladingulsæxli, HIV-sýkingu, væga til slæma lungnateppu, beinþynningu, svæsna nýrnasjúkdóma og sykursýki af týpu 2. Sum lyf, eins og sykursterar, ketokonazol og ópíöt geta einnig valdið skorti á testósteróni. Ef klínískur grunur er um skort á testósteróni er oftast ráðlagt að mæla: S-tótal testósterón, S-SHBG, S-LH, blóðhag og S-PSA.
Talið er að í allt að 75% tilfella sé nægilegt að mæla eingöngu tótal testósterón við greiningu á testósterónskorti hjá körlum en kröfur um nákvæmari greiningu eru alltaf að aukast. Hafa ber í huga að lækkun verður á tótal testósteróni með aldri samtímis því að SHBG eykst með aldri. Af þessum sökum er talið að mælingar á virku testósteróni (bioavailabe testosterone) séu áreiðanlegri en mælingar á tótal testósteróni.
Hækkun á virku testósteróni: Hyperandrogenismus hjá konum. Við hækkun er ráðlagt að mæla einnig DHEAS til þess að greina hvort orsökin sé vegna sjúkdóma í nýrnahettum eða eggjastokkum.
Lækkun á virku testósteróni: Hypogonadismum hjá körlum. Estrogen meðferð hjá konum hefur áhrif til aukningar SHBG sem veldur minnkaðri framleiðslu androgena og þar með lækkun á virku testósteróni.
Hide details for HeimildirHeimildir
Upplýsingableðill Elecsys Testosterone II, Cobas Roche, 2018-07, V 9,0
Tietz Textbook of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics, Sixth Edition, Elsevier 2017

    Ritstjórn

    Sigrún H Pétursdóttir
    Ingunn Þorsteinsdóttir
    Fjóla Margrét Óskarsdóttir
    Guðmundur Sigþórsson

    Samþykkjendur

    Ábyrgðarmaður

    Ísleifur Ólafsson

    Útgefandi

    Sigrún H Pétursdóttir

    Upp »

    Skjal fyrst lesið þann 03/05/2011 hefur verið lesið 9664 sinnum