Lei�beiningar Rs�k-196 2.02.20 �tg. 5.0 �tg.dagur 10/10/2023

2.02.20 M�nuv�kvi - bakter�ur, sveppir, m�k�bakter�ur

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i
Heiti ranns�knar: M�nuv�kvi - almenn r�ktun, M�nuv�kvi - sveppar�ktun, M�nuv�kvi - berklar�ktun
P�ntun: Bei�ni um s�klaranns�kn e�a Cyberlab innan LSH. Ver�: Sj� Gjaldskr�

�bending

Almenn ba

kter�uranns�kn.

Gru

nur um s�kingu � heila e�a heilahimnum af v�ldum bakter�a. ��r bakter�utegundir sem helst valda heilahimnub�lgu eru breytilegar eftir aldri sj�klings. Fr� 0-2 m�na�a eru �a� helst

Streptococcus agalactiae

gr.B,

Escherischia coli

Listeria monocytogenes

Neisseria meningitidis

. Hj� b�rnum eldri en 2 m�na�a eru �a�

N. meningitidis

Streptococcus pneumoniae

Haemophilus influenzae

t�pa B (

H. influenzae

t�pa B er or�in mun sjaldg�fari vegna b�lusetningar). Hj� fullor�num eru �a�

S. pneumoniae

N. meningitidis,

H. influenzae

Listeria monocytogenes

hj� �eim sem hafa �h�ttu��tti (m.a. >60 �ra og �n�misb�ling).

Svepparanns�kn.

H�ggeng einkenni heilahimnub�lgu hj� fullor�num (einkenni geta vara� � nokkra daga og stundum vikur fyrir greiningu), e�a br�� einkenni hj� n�burum. Heilahimnub�lga af v�ldum

Cryptococcus neoformans

s�st oftast � �n�misb�lingu, s�rstaklega aln�mi;

Candida

veldur heilahimnub�lgu hj� n�burum, �n�misb�ldum (neutr�pen�a) og � kj�lfar a�ger�a. Myglusveppir s.s.

Aspergillus

Pseudallescheria

sj�st � heilahimnub�lgu � kj�lfar �ess a� sj�klingur hefur veri� n�rri drukknun kominn og � �tbreiddum s�kingum hj� �n�misb�ldum, s�rstaklega vi� neutr�pen�u.

M�k�bakter�uranns�kn.

(1) Grunur um heilahimnub�lgu af v�ldum m�k�bakter�a, einkum af v�ldum

Mycobacterium tuberculosis

komplex og

M. avium

komplex. (2) Eftirlit eftir me�fer�.

M�gulegar vi�b�tarranns�knir:

Almenn bakter�uranns�kn.

Leit a� m�tefnav�kum Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis ABCY W135 / E. coli K1, Haemophilus influenzae typa b og Streptococcus Gr. B me� Latex kekkjunarpr�fi.
Leit a� m�tefnav�kum Streptococcus pneumoniaeme� immunokr�matograf�sku himnupr�fi sem greinir leysanlega m�tefnavaka (polysaccar�� C) S. pneumoniae.
Einnig m�gulegt a� senda v�kva erlendis til leitar a� erf�aefni bakter�a me� kjarns�rum�gnun (PCR). Gert � samr��i vi� l�kna s�klafr��ideildar.

Svepparanns�kn.

Flot af m�nuv�kva m� nota til a� leita a� m�tefnav�kum

Cryptococcus neoformans.

M�k�bakter�uranns�kn.

Ef �st��a �ykir til m� senda s�ni til utan til PCR leitar a�

M. tuberculosis

komplex. Gert a� bei�ni l�knis. Helstu �bendingar eru: (i) hra�greining �skileg hj� mj�g veikum sj�klingum og b�rnum (sem getur hraka� flj�tt); (ii) leit a�

M. tuberculosis

komplex � s�num �ar sem sm�sj�rsko�un s�nir s�rufasta stafi.

Grunnatri�i ranns�knar

Almenn bakter�uranns�kn.

S�ni sm�sj�rsko�a, b��i beint og eftir Grams litun.

Vi� s�kingu sj�st margkjarna �tfrumur og/e�a bakter�ur ekki nema � hluta tilfella

. S�ni� svo r�kta�

� flj�tandi og f�stu �ti, � lofti og loftfirrt. Bakter�ur sem r�ktast eru tegundagreindar og gert n�mispr�f.

Svepparanns�kn

. Eftir skiljun � m�nuv�kva er botnfall nota� til sm�sj�rsko�unar og r�ktunar. Sm�sj�rsko�un er ger� eftir Grams litun (og Giemsa litun ef �arf). R�ktun �r m�nuv�kva fer fram � 3 vikur. Allur gr��ur er greindur me� vi�eigandi a�fer�um. Uppl�singar um n�mispr�f m� finna �

lei�beiningum

M�k�bakter�uranns�kn.

S� s�ni� meira en 2 ml er �a� skili� ni�ur (annars

nota� ��tta�) og botnfall er nota� til sm�sj�rsko�unar (Auramin O) og til r�ktunar � flj�tandi (BacT/Alert fl�skum) og � f�stu (L�venstein-Jensen) �ti. R�kta� er � 6 vikur.

R�ktist s�rufastir stafir er gr��rinn tegundagreindur. Ef

M. tuberculosis

komplex greinist er leita� a� genum sem geta sagt fyrir um �n�mi fyrir rifampicini og isoniazidi. �a�, hvort gera skuli n�mispr�f � ��rum m�k�bakter�utegundum

S�nataka

S�rst�k t�masetning s�nat�ku

�skilegt er a� taka s�ni fyrir upphaf s�klalyfjagjafar, en ekki skal tefja gj�f s�klalyfja. V�xtur sveppa b�list �� s��ar (eftir sveppalyfjagj�f) en v�xtur bakter�a eftir bakter�ulyfjagj�f.

�l�t og �h�ld

S�ni sett � dau�hreinsa� glas me� utan�skr�fu�u loki.

M�k�bakter�uranns�kn.

� bl��ugum s�num m� hindra storku me� sodium polyanethole sulfonate e�a hepar�n storkuvara, en

ekk

EDTA

Ger� og magn s�nis

�stungus�ni best (minni h�tta � mengun). Sj� lei�beiningar um

m�nu�stungu

. Glas 2 er �tla� til almennrar bakter�u- og svepparanns�knar. Ef sj�klingur hefur dren og ekki er f�silegt a� stinga � holi, m� senda drenv�kva. �skilegt magn:

2 ml. Fyrir m�k�bakter�ur�ktun er best a� f�

eins miki� og h�gt er, helst ekki minna en 3 til 5 ml.

L�sing s�nat�ku

Sj� lei�beiningar um

m�nu�stungu

�rugg losun s�nat�kuefna og �halda

Sending og geymsla

Merking, fr�gangur og sending s�na og bei�na

�tfylling bei�na, merking, fr�gangur og sending s�na

Geymsla ef bi� ver�ur � sendingu

Bakter�u- og svepparanns�kn.

Senda s�ni� sem fyrst

� ranns�knastofuna. �skilegt a� tilkynna

s�mlei�is

um sendingu. Ef flutningur tefst skal geyma s�ni� vi� stofuhita, �� ekki lengur en 24 klst.

Aldrei setja � k�li.

Flutningskr�fur

Flytja m� vi� stofuhita.

Ni�urst��ur

Svar

Bakter�u- og svepparanns�kn.

Sm�sj�rsko�un er framkv�md strax vi� komu s�nis � s�klafr��ideild.

Sj�ist

s�klar vi� sm�sj�rsko�un e�a r�ktist,

er strax hringt til me�fer�ara�ila. Endanlegar ni�urst��ur me� greiningu og n�mispr�fum fylgja s��ar. Neikv�� sv�r �r almennri bakter�ur�ktun liggja fyrir eftir 5-7 daga, en eftir 3 vikur fyrir svepparanns�kn.

M�k�bakter�uranns�kn.

Neikv�� sv�r f�st eftir 6 vikur. Ni�urst��ur �r sm�sj�rsko�un liggja fyrir eftir einn til tvo virka daga.

L�knir sj�klings er alltaf l�tinn vita sj�ist �rverur e�a ��r r�ktist.

T�lkun

Almenn bakter�uranns�kn.

J�kv�� r�ktun bendir yfirleitt til s�kingar.

V�xtur af h��fl�ru getur �� bent til mengunar.

Skortur � hv�tum bl��kornum � m�nuv�kvanum �tilokar ekki s�kingu (s�rstaklega vi� Lister�us�kingar). Neikv�� r�ktun �tilokar heldur ekki s�kingu (t.d. ef bakter�ufj�ldi � s�ninu undir greiningarm�rkum, illr�ktanlegar bakter�ur e�a sj�klingur fengi� s�klalyf fyrir s�nat�ku).

Svepparanns�kn.

�ekktir meinvaldar sem r�ktast �r �stungus�num er taldir s�kingarvaldar; ni�urst��ur �r drenum skal meta me� hli�sj�n af �standi og s�gu sj�klings. �egar l�ti� meinvirkir umhverfissveppir, s.s.

Penicilliu

vaxa � sk�lum �arf a� meta tilfelli�; oftast er um mengun a� r��a, anna� hvort vi� s�nat�ku e�a � ranns�knastofu.

M�k�bakter�uranns�kn.

B��i r�ktun og sm�sj�rsko�un eru l�ti� n�mar, neikv��ar ni�urst��ur �tiloka �v� ekki s�kingu.

Heimildir

Karen C. Carroll og Michael A. Pfaller. Manual of Clinical Microbiology.
Amy L. Leber og f�l. Clinical Microbiology Procedures Handbook.

2.02.20 M�nuv�kvi - bakter�ur, sveppir, m�k�bakter�ur

Ritstj�rn

Sam�ykkjendur

�byrg�arma�ur

�tgefandi