Lei�beiningar Rs�k-428 2.02.40 �tg. 10.0 �tg.dagur 10/09/2023

2.02.40 �ndunarf�ri - Sk�tar - bakter�ur, sveppir

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i

Ranns�knir - Heiti, �bendingar, grunnatri�i
Heiti ranns�knar: Strok fr� sk�ta - almenn r�ktun, Strok fr� sk�ta - sveppar�ktun, Skol fr� sk�ta - almenn r�ktun, Skol fr� sk�ta - sveppar�ktun
Samheiti: Ef s�ni fr� sk�ta � kinnbeini: Strok fr� kinnholu, Skol fr� kinnholu.
P�ntun: Bei�ni um s�klaranns�kn e�a Cyberlab innan LSH. Ver�: Sj� Gjaldskr�

�bending

Grunur um bakter�u- e�a sveppas�kingu � sk�tum.

Veirur eru mj�g algengur s�kingarvaldur, einkennin ganga oftast yfir � um viku.

Hafi einkenni kvefs sta�i� � meira en 7-10 daga eru taldar verulega auknar l�kur � bakter�us�kingu.

��r bakter�ur sem helst eru taldar valda s�kingum � sk�tum eru

Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis og Streptococcus pyogenes

(Str.gr.A), a� auki

Staphylococcus aureus

og loftf�lnar bakter�ur. Einnig

margar tegundir Gram neikv��ra stafa. � st�rum hluta s�kinga vaxa ekki s�kingavaldar, tali� er a� � einhverjum �eirra tilfella s�u

Mycoplasma pneumoniae

Chlamydia

(Chlamydophila) pneumoniae

s�kingavaldar.

Fr��sla um sveppi

S� grunur um sveppas�kingu skal geta �ess � bei�ninni og er s�ni� �� einnig sent � sveppar�ktun.

Sveppas�kingar � sk�tum eru af �rennum toga :

i) br��, l�fsh�ttuleg s�king hj� �n�misb�ldum einstakling; s�kingin brei�ist hratt �t � a�l�ga vefi og jafnvel bl��

ii) h�gfara, �farandi s�king hj� annars heilbrig�um einstakling ; �tbrei�sla til a�l�gra vefja getur gerst � nokkrum m�nu�um e�a �rum

iii) sta�bundinn sveppabolti hj� annars heilbrig�um einstakling.

Grunur vaknar vegna sta�bundinna einkenna fr� sk�ta og a�l�gum vefjum (s.s. augum og jafnvel heila), oft me� hita hj� �n�misb�ldum. Myndgreining sta�festir fyrirfer� � sk�ta og �tbrei�slu s�kingar. Br�nt er a� huga strax a� sveppas�kingu hj� �n�misb�ldum og n� s�ni fr� sk�ta fyrir s�klaranns�kn. Hj� heilbrig�um einstaklingum vaknar grunur helst �egar sk�tab�lga svarar ekki bakter�ulyfjum e�a myglusveppur vex � s�ni fr� nefi e�a sk�ta. S�kingar eru algengastar � kinn- og ennisholum.

Aspergillus

er algengasti s�kingarvaldurinn, a�rir myglusveppir sj�st mun sjaldnar.

Grunnatri�i ranns�knar

Bakter�uranns�kn

S�ni er s�� til r�ktunar lofth��ra og loftf�linna bakter�a, �a� er einnig sm�sj�rsko�a� me� Gramslitun. Helst er leita� a� �eim bakter�um sem taldar eru valda sk�tab�lgum, en ��r eru:

Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis og Streptococcus pyogenes

(Str.gr.A), a� auki

Staphylococcus aureus

og loftf�lnar bakter�ur. Einnig margar tegundir Gram neikv��ra stafa.

Svepparanns�kn

S�ni er stroki� � gler til sm�sj�rsko�unar, eftir Gramslitun. R�ktun fer fram

� 3 vikur. Allur gr��ur er greindur me� vi�eigandi a�fer�um. Uppl�singar um n�mispr�f m� finna �

lei�beiningum.

S�nataka

S�rst�k t�masetning s�nat�ku

Helst ��ur en s�klalyfjame�fer� hefst. V�xtur sveppa b�list �� s��ar (eftir sveppalyfjagj�f) en v�xtur bakter�a (eftir bakter�ulyfjagj�f).

�l�t og �h�ld

Bakter�ur�ktunarpinni e�a dau�hreinsa� glas me� utan�skr�fu�u lok

Sj�

efnivi� til s�nat�ku

Ger� og magn s�nis

Ef s�ni er l�ti� og kemst ekki tafarlaust � S�klafr��ideild m� setja

�rf�a

dropa af ster�lu saltvatni � glasi� til a� hindra upp�ornun s�nis, en ekki svo miki� a� �ynning ver�i � s�ni.

Aldrei skal setja s�ni til s�klaranns�knar � formal�n

L�sing s�nat�ku

S�ni fr� sk�tum eru tekin af h�ls-nef-og eyrnal�knum. Oftast strok e�a skol.

�rugg losun s�nat�kuefna og �halda

Sending og geymsla

Merking, fr�gangur og sending s�na og bei�na

�tfylling bei�na, merking, fr�gangur og sending s�na

Geymsla ef bi� ver�ur � sendingu

Bakter�uranns�kn

S�ni skal senda beint �annig a� �au komist � ranns�knastofuna innan tveggja klukkustunda.

Svepparanns�kn

Geyma vi� stofuhita og flytja � ranns�knastofu innan 15 m�n., og � s��asta lagi innan 24 klst.

Flutningskr�fur

M� flytja vi� stofuhita.

Ni�urst��ur

Svar

Bakter�uranns�kn:

Neikv��ri r�ktun er svara� �t eftir 4 s�larhringa, j�kv�� r�ktun g�ti teki� lengri t�ma. Allur v�xtur af �eim bakter�um sem taldar eru �ruggir s�kingavaldar er tegundagreindur og gert n�mi. V�xtur af ��rum tegundum er metinn � hvert skipti. Bakter�ur sem eru hluti e�lilegs gr��urs sl�mh��anna � nefholinu eru oftast �litnar mengunarvaldur og �a� sama m� segja um k�ag�lasa neikv��a staf�l�kokka.

Svepparanns�kn:

Neikv�� sv�r f�st eftir 3 vikur. J�kv�� sv�r: Ef myglusveppa�r��ir sj�st vi� sm�sj�rsko�un � s�ni,

Aspergillus

r�ktast fr� �n�misb�ldum einstakling e�a sjaldg�fari meinvaldar r�ktast er hringt til me�fer�ara�ila; endanlegar ni�urst��ur me� greiningu sveppa fylgja.

T�lkun

Bakter�uranns�kn:

Gert er r�� fyrir �v� a� sl�mh�� heilbrig�s sk�ta s� �n �rverugr��urs. Allar bakter�utegundir, sem vaxa g�tu �v� m�gulega veri� s�kingarvaldar. Oftast er liti� � ��r bakter�ur sem eru hluti e�lilegs gr��urs sl�mh��anna � nefholinu sem mengunarvalda.

Svepparanns�kn:

�egar sveppir finnast � sk�tas�ni sem teki� er � skur�a�ger� eru �eir taldir s�kingarvaldar �ar til anna� sannast.

Heimildir

Karen C. Carroll og Michael A. Pfaller. Manual of Clinical Microbiology. ASM Press, Washington D.C.
Amy L. Leber og f�l. Clinical Microbiology Procedures Handbook. ASM Press, Wasington D.C.

2.02.40 �ndunarf�ri - Sk�tar - bakter�ur, sveppir

Ritstj�rn

Sam�ykkjendur

�byrg�arma�ur

�tgefandi