Lei�beiningar Rkl�n-155 2.02.01.01 �tg. 4.0 �tg.dagur 10/02/2023

2.02.01.01 PSA

Almennt
Ver�: Sj� Gjaldskr�
Grunnatri�i ranns�knar: : Prostata s�rt�kt antigen (PSA) er pr�tein me� sameindar�unga um 34 kD og er pr�teinklj�fandi ens�m af flokki kallikrein-l�kra ser�n pr�teinasa. Hlutverk �ess er a� klj�fa e�a brj�ta upp sega (coagel), sem myndast � s��isv�kva. Pr�teini� er n�r eing�ngu mynda� � bl��ruh�lskirtilsfrumum og kirtil�ekju, en brj�stavefur getur einnig losa� PSA � �rlitlu magni. PSA styrkur er h�r � vef bl��ruh�lskirtils, � s��isbl��rum og � s��i. � plasma er st�rstur hluti PSA bundinn vi� proteasa inhibitora, fyrst og fremst alfa-1-antichymotryps�n (80-85%) og alfa-1-antitryps�n, sem og alfa-2-macroglobulin. Hj� heilbrig�um er 10-30% af PSA � plasma fr�tt e�a ekki bundinn proteasa inhibitorum. Helmingunart�mi fr�s PSA � plasma er stuttur e�a um 1,5 klst.
M�lingar � heildarmagni PSA � plasma/sermi n� til alls fr�s PSA og �ess sem er bundi� alfa-1-antichymotryps�ni, en ekki �ess PSA sem er bundi� alfa-2-macrogl�b�l�ni. H�gt a� m�la fr�a hlutann eing�ngu og eru ni�urst��ur �eirrar m�lingar metnar me� hli�sj�n af m�ldu heildarmagni PSA. Hj� karlm�nnum me� bl��ruh�lskirtilskrabbamein er hlutfall fr�s PSA og heildar-PSA l�kka� mi�a� vi� �a� sem er hj� heilbrig�um karlm�nnum og �eim sem hafa ofv�xt bl��ruh�lskirtils. Ekki eru til vi�mi�unarm�rk fyrir hlutfall fr�s PSA/heildar PSA, en kv�ti sem er < 0,18 eykur l�kurnar � a� um bl��ruh�lskirtilskrabbamein s� a� r��a.
PSA er innan vi� 1-2 �g/ml hj� konum og k�rlum innan 40 �ra aldurs en fer l�tillega h�kkandi me� aldri hj� k�rlum.
PSA m�ling er mikilv�g ranns�kn vi� greiningu og eftirfylgni bl��ruh�lskirltilskrabbameins. Miki� hefur veri� r�tt um almenna skimun fyrir bl��ruh�lskirtilskrabbameini me� PSA-m�lingum en af �msum �st��um hefur sl�k skimun ekki veri� talin r�ttl�tanleg.
PSA m�lingin er ger� me� electrochemiluminiscence immunoassay me� hvarfefnum (einstofna m�tefnum) fr� Roche Diagnostics.

M�lia�fer�

M�lia�fer�
Electrochemiluminiscence immunoassay "ECLIA" � m�lit�ki fr� Roche (cobas e immunoassay analyzers). Vi� m�linguna eru notu� tv� einstofna m�tefni, �.e. biot�n-merkt PSA-s�rt�kt m�tefni og ruthenium-merkt PSA s�rt�kt m�tefni. �essi tv� einstofna m�tefni, sem notu� eru vi� heildar PSA m�linguna, �ekkja jafnt (equimolar) fr�tt og bundi� PSA �egar hlutfall fr�s PSA/heildar PSA er � bilinu 10-50%.

S�nataka, sending, geymsla og hven�r m�ling er framkv�md.

S�nataka, sending, geymsla og hven�r m�ling er framkv�md.
Ger� og magn s�nis:Plasma 0,5 ml.
S�ni teki� � lith�um hepar�n glas me� gr�num tappa me� geli (gul mi�ja)

. Litak��i samkv�mt Greiner.

S�ni geymist 5 daga � k�li og 6 m�nu�i � frysti.

M�ling er ger� allan s�larhringinn, alla daga vikunnar.

Vi�mi�unarm�rk

Karlar <40 �ra	< 1,3 �g/L
" 41 -50 "	<2,0 �g/L
" 51 -60 "	< 3,0 �g/L
" 61 - 70 "	< 4,0 �g/L
" > 70 "	< 4,5 �g/L

Ni�urst��ur

Ni�urst��ur
T�lkun
H�kkun: PSA styrkur er h�kka�ur � plasma hj� um 80% sj�klinga me� bl��ruh�lskirtilskrabbamein, en hafa skal � huga a� sj�klingar me� ofv�xt � kirtlinum e�a b�lgur eru einnig me� h�kkun. PSA h�kkanir, sem eru meiri en 10-12 �g/L, benda til krabbameins.

PSA m�lingar eru miki� nota�ar til a� meta �rangur me�fer�ar vi� bl��ruh�lskirtilskrabbameini.
Sj�klingar sem f� h�a biotin-v�tam�na skammta (>5 mg/dag) ver�a a� l�ta a.m.k. 8 klst. l��a fr� b��t�n innt�ku �ar til s�ni er teki� a� ��rum kosti m� b�ast vi� falskri h�kkun.

Heimildir

Heimildir
1. Method Sheet, Total PSA. REF04641655 190, V13.0. Roche Diagnostics, 2019-06.
2. Laurells Klinisk kemi � praktisk medicin. Studentlitteratur, Lund, Sv��j��, 2012; s��a 588-89.
3. Bukerh�ndbok I Klinisk Kemi. Stakkestad,JA, �sberg A. Akademisk Fagforlag AS, Haugesund, Noregur 1997; s��a 358-359.
4. Tietz Textbook of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics. Fourth Edition. Elsevier Saunders, 2006.

2.02.01.01 PSA

Ritstj�rn

Sam�ykkjendur

�byrg�arma�ur

�tgefandi