Lei�beiningar Rkl�n-169 2.02.01.01 �tg. 5.0 �tg.dagur 09/29/2023

2.02.01.01 PTH

Almennt
Ver�: Sj� Gjaldskr�

Grunnatri�i ranns�knar: Kalkkirtlahorm�n (parathyroid hormone, PTH) sem er pr�teinhorm�n framleitt � kalkkirtlunum (parathyroid glands) gegnir mikilv�gu hlutverki � stj�rnun kalk- og beinefnaskipta l�kamans. Virka form PTH er 84 am�n�s�rur a� lengd (PTH-1-84) og helmingunart�mi �ess � bl��i er 2-4 m�n�tur. Meginhlutverk PTH er a� vi�halda j�fnum styrk � fr�u kals�um � bl��i. �etta gerist me� beinum �hrifum PTH � n�ru og bein og me� �beinum �hrifum � meltingarveg. PTH �rvar enduruppt�ku � kals�um � n�rnap�plum og eykur umbreytingu � �virku formi D-v�tam�ns yfir � virkt form (25-OH v�tam�n-D → 1,25-OH-v�tam�n-D). � beinum eru br�� hrif af PTH �au a� losa kals�um fr� beinvef en langt�ma�hrif h�kka�s PTH eru aukin beinumsetning og beingisnun. Me� aukinni framlei�slu � 1,25-OH v�tam�ni-D � n�rum hefur PTH �bein �hrif til �rvunar � fr�sogi kals�ums fr� meltingarvegi. Aukinn styrkur af fr�u kals�um � plasma hamlar PTH seytingu (neikv�� afturvirkni) � gegn um s�rstaka vi�taka � kalkkirtilfrumum. Heildarni�ursta�an er a� styrkur fr�s kals�ums � plasma helst venjulega innan �r�ngra marka. Aukinn PTH styrkur lei�ir til l�kkunar � fosfat styrk � plasma vegna �ess a� PTH hamlar enduruppt�ku � fosfati � n�rnap�plum.

Helstu �bendingar: Uppvinnsla � hyperkalsem�u og h�pokalsem�u. Grunur um sj�kd�ma � kalkkirtlum, hyperparathyroidisma og hypoparathyroidisma. Eftirlit hj� sj�klingum me� langvarandi n�rnasj�kd�ma.

M�lia�fer�

M�lia�fer�
Electrochemiluminiscence immunoassay "ECLIA" � m�lit�ki fr� Roche (cobas e immunoassay analyzers).

S�nataka, sending, geymsla og hven�r m�ling er framkv�md.

S�nataka, sending, geymsla og hven�r m�ling er framkv�md.
Ger� og magn s�nis:
EDTA plasma, 0,5 ml. S�ni teki� � glas (inniheldur EDTA) me� fj�lubl�um tappa �n gels (sv�rt mi�ja)

Litak��i samkv�mt Greiner

� �ni�ursn�nu EDTA bl��i er PTH st��ugt � 24 klst vi� stofuhita.
Ni�ursn�i� EDTA plasma geymist � 2 daga vi� stofuhita, 3 daga � k�li, 6 m�nu�i � frysti.

M�ling er ger� alla virka daga.

Vi�mi�unarm�rk

Vi�mi�unarm�rk
15 - 65 ng/L

Ni�urst��ur

Ni�urst��ur
Mikilv�gt er a� t�lka PTH ni�urst��ur � samhengi vi� kals�um styrk (heildar e�a j�nisera�s).

H�kkun: Vi� frumkomna kalkvakaofseytingu (primer hyperparathyroidismus) eru flestir sj�klingar me� hyperkalsem�u og h�kkun � PTH e�a �� e�lileg PTH gildi sem eru �� of eru of h� mi�a� vi� styrk kals�ums. Vi� afleidda kalkvakaofseytingu sj�st h�kku� PTH gildi. Hj� sj�klingum me� langvinna n�rnasj�kd�ma geta PTH m�lingar hj�lpa� til vi� a� greina undirger�ir osteodystrophy. Ectopic PTH framlei�slu hefur veri� l�st. PTH h�kkar vi� familial hypocalsuric hypercalsemia (FFH). Me�h�ndlun me� l�t�um eykur PTH styrk � plasma.

L�kkun: Vi� kalkvakabrest (hypoparathyroidismus) eru PTH gildi vanalega l�g og sj�klingur jafnframt me� hypokalsem�u. Vi� hyperkalsem�nu sem tengist illkynja sj�kd�mum sj�st PTH gildi undir e�a � ne�ri hluta vi�mi�unarbils.

Var�andi t�lkun skal hafa eftirfarandi atri�i � huga:

S�nat�kusta�ur: PTH gildi m�last h�rri � bl��s�num sem safna� er �r mi�l�gum bl��alegg heldur en bl��s�ni �r �tl�gum bl��alegg. �egar veri� er a� fylgja eftir sj�klingum me� PTH m�lingum, t.d. bl��skilunarsj�klingum, �tti a� mi�a vi� a� s�nat�kusta�ur v�ri s� sami.

�rst��: PTH gildi eru h�rri a� vetri en sumri og nokkrar ranns�knir hafa s�nt mun sem er a� me�altali u.�.b. 10 ng/L. �essi munur tengist l�klega �rst��asveislu � styrk D-v�tam�ns.

D�gursveifla: D�gursveifla er � PTH styrk � plasma, h�st gildi m�last � n�ttinni en l�gstu gildi um mi�jan morgun. Einstaklingsbundinn munur er � �v� hven�r grunngildum er n�� a� morgni en �a� er � bilinu 06:00-10:00). Hj� heilbrig�um einstaklingum er d�gursveiflan yfirleitt � bilinu 2,8-7,5 ng/L en tv�r ranns�knir hafa s�nt sveiflu upp � annarsvegar 11 ng/L og hinsvegar 18 ng/L.

P�lsandi losun: L�kt og me� �nnur pr�teinhorm�n �� er PTH losa� �t � bl��i� me� p�lserandi h�tti. �essi p�lserandi losun b�tist ofan � d�gursveifluna. Ranns�knir hafa s�nt 1-7 p�lsa � klukkustund og a� st�r� p�lsanna s� svipu� a� magni og d�gursveiflan e�a u.�.b. 10 ng/L. �essi sveiflukennda losun PTH sk�rir a� hluta til mikinn l�ffr��ilegan breytileika m�lingarinnar hj� sama einstaklingi (within subject biological variation (CVi)) sem er u.�.b. 25%.

Skert n�rnastarfsemi: Til vi�b�tar vi� virka form horm�nsins, PTH-1-84, finnast � bl��r�sinni �mis �nnur PTH brot. Karboxyl-enda broti� PTH-7-84 hefur s�rstaka ��ingu �ar sem �a� vir�ist hafa l�ffr��ilega virkni sem m�tvirkar �hrif PTH-1-84 auk �ess sem upps�fnun ver�ur � PTH-7-84 brotinu � bl��i sj�klinga me� langvinna n�rnasj�kd�ma. � �eirri annarar kynsl��ar m�lia�fer� sem h�r er notu� til a� m�la PTH-1-84 (intact PTH) eru notu� tv� einstofan m�tefni (m�sa), gegn annarsvegar epit�pum 25-32 og hinsvegar epit�pum 37-42. A�fer�in er �v� ekki s�rt�k fyrir virka PTH-1-84 formi� heldur m�lir h�n einnig PTH-7-84 broti�.

Truflandi efni:

B��t�n (B7 v�tam�n) � h�um styrk getur valdi� truflun, falskri l�kkun, � PTH a�fer�inni sem veri� er a� nota � Landsp�tala (Cobas Roche). Hj� sj�klingum � h�um b��t�n sk�mmtum (> 5 mg/dag) �urfa a� l��a a.m.k. 8 klst fr� s��asta b��t�n skammti �ar til bl��s�ni er teki�. �a� sama gildir um fj�lv�tam�n og b�tiefni sem innihalda b�t�t�n (fj�lv�tam�n og b�tiefni fyrir h�r, h�� og neglur innihalda oft miki� b��t�n).

Rau�kornarof (hemolysis) yfir 1,5 g/L truflar m�linguna. S�ni me� sj�anlegu rau�kornarofi eru �v� ekki noth�f fyrir m�linguna.

Heimildir

Heimildir
Uppl�singable�ill, PTH (Parathyroid hormone, 2018-07, V24.0, Roche Diagnostics
Sampling and storage conditions influencing the measurement of parathyroid hormone in blood samples: a systemic review. Hanon et al. Clin. Chem Lab Med 2013;51(10):1925-1941. 2013.
https://www.westgard.com/biodatabase1.htm

2.02.01.01 PTH

Ritstj�rn

Sam�ykkjendur

�byrg�arma�ur

�tgefandi