Rannsóknir - Heiti, ábendingar, grunnatriði
Heiti rannsóknar: Frumurannsókn - leghálssýni - skimun fyrir leghálskrabbameini
Markmið rannsóknar: Greining leghálskrabbameina og forstigsbreytinga með smásjárskoðun á sýni frá leghálsi.
Pöntun:
Rafræn skimunarbeiðni gegnum Sögu eða Embætti landlæknis send til Samhæfingarstöðvar krabbameinsskimana.
Samhæfingarmiðstöð krabbameinsskimana sendir rafræna rannsóknarbeiðni, sem stofnuð út frá skimunarbeiðni, hjá Skimunarskrá landlæknis.
Verð: 20 einingar. Sjá Gjaldskrá
Ábendingar:
Konum á aldrinum 23-64 ára er boðið að mæta í leghálsskimun.
- Hjá konum á aldrinum 23-29 ára er frumuskoðun alltaf framkvæmd og HPV mæling er gerð í kjölfarið ef lággráðu frumubreytingar greinast endurtekið í frumusýnum.
- Hjá konum á aldrinum 30-59 ára er HPV mæling gerð á leghálssýnum þeirra og frumuskoðun gerð í kjölfarið á HPV jákvæðu sýni.
- Konum á aldrinum 60-64 ára er boðið að mæta í síðustu sýnatöku vegna skimunar. Sýnin eru HPV mæld og ef þau eru HPV neikvæð eru konurnar útskrifaðar úr leghálsskimun.
Konur á öllum aldri með einkenni sem geta bent til leghálskrabbameins t.d. óþægindi við samfarir, blæðingar eftir samfarir, blæðingar eftir tíðarhvörf eða óreglulegar blæðingar. Einkennasýni fara bæði í frumuskoðun og HPV mælingu. Einnig eru tekin sýni hjá konum sem eru í eftirliti eftir keiluskurð vegna forstigsbreytinga og hjá sérstökum áhættuhópum.
Mögulegar viðbótarrannsóknir: HPV mæling (veirufræðideild)
Sýnataka
Ílát og áhöld:
Bursti frá Hologic. Sýni eru tekin í ThinPrep Pap Test glös sem framleidd eru af Hologic. Glösin innihalda 20 ml af ThinPrep PreservCyt vökva. Ekki skal nota sýnaglös sem eru útrunnin en þá dagsetningu má finna á sýnaglasinu sjálfu.
Sýni geymist í glasi í 6 vikur frá sýnatöku.
Glas merkt á viðeigandi hátt, sjá skjal Útfylling beiðna, merking, frágangur og sending sýna.
Gerð og magn sýnis:
Einn bursti sem snúið hefur verið í 5 heila hringi í kringum leghálssinn í 20 ml af PreservCyt vökvaglasi. Ef vantar vökva í sýnaglas þarf að bæta PreservCyt vökva út í glasið.
Ekki má setja PBS buffer, saltvatn, alkóhól eða lausnir sem innihalda formalín í glasið í staðinn þar sem það getur haft áhrif á greiningu sýnisins.
Lýsing sýnatöku:
Undirbúningur
Helst ekki nota sleipiefni eða gel en ef þörf er á því að nota þunnt lag af carbomer-fríu sleipiefni eða geli. Fyrir bestu sýnatöku getur hjálpað að fjarlægja slím, útferð og bólgu útferð sem til staðar eru á leghálsinum með grisju. Vökvasýnatækin gera ekki greinamun á frumum sem þörf er á að skoða, eins og flöguþekju- og kirtilþekjufrumum og frumum sem ekki nýtast við greiningu, eins og bólgufrumum, blóði eða slími. Ekki hreinsa leghálsinn með saltvatni þar sem það getur leitt til of fárra frumna í sýni.
Sýnataka
Leghálssýni eru tekin með bursta sem framleiddur er af Hologic. Til að ná algjörlega fullnægjandi sýni þarf miðja burstans að ná inn í innanleghálsgöngin þannig að stuttu broddarnir á burstanum strjúki ytra yfirborði leghálssins. Ýta þarf burstanum mjúklega í leghálsinn og snúa burstanum í fimm heila hringi. Þegar búið er að taka sýnið er burstinn með frumunum settur eins fljótt og hægt er í PreservCyt lausnina sem er til staðar í sýnaglasinu, frumur eru losaðar af bursta í vökva og bursti fjarlægður.
Ekki má skilja hausinn af burstanum eftir í sýnaglasinu.
Sending og geymsla
Merking, frágangur og sending sýna og beiðna
Sjá skjal Útfylling beiðna, merking, frágangur og sending sýna.
Að auki skal auðkenna sýni og beiðnir skv. skimunarferli sýnis:
- B forskeyti: bæði HPV mælingar- og frumurannsóknarbeiðni stofnuð
- H forskeyti: einungis HPV mælingar beiðni stofnuð
- M forskeyti: einungis frumurannsóknarbeiðni stofnuð
Sýni skulu berast meinafræðideild innan tveggja vikna frá sýnatöku.
Geymsla ef bið verður á sendingu:
Sýni skal geyma og senda við stofuhita (15-30°C). Hægt er að rannsaka sýnin í 6 vikur eftir að sýni hafa verið tekin.
Eftir að sýnaglösin hafa farið í frumurannsókn og HPV mælingu eru þau geymd í 1 mánuð ef bæta þarf við HPV mælingu eða frumuskoðun.
Flutningskröfur:
Passa þarf að loka sýnaglösum vel fyrir sendingu þannig að svarta línan á lokinu endi vinstra megin við svörtu línuna á glasinu. Ef glasið er ekki nógu vel lokað er hætta á að vökvinn leki.
Svartími
Svartími er skilgreindur sem fjöldi virkra daga frá því að sýnið er móttekið á rannsóknastofunni og þar til staðfest svar er birt í Heilsugátt.
Svar við frumurannsókn á leghálssýnum best innan 10 daga (í 95% tilfella).
Niðurstöður
Niðurstöður birtast í Heilsugátt og í Skimunarskrá landlæknis
Sjá flæðirit Landlæknis vegna leghálsskimunar
Konur á aldrinum 23-29 ára: sýni frá konum á þessum aldri eru alltaf frumuskoðuð fyrst.
- Eðlilegt sýni: konur mæta aftur í sýnatöku eftir þrjú ár
- Ófullnægjandi sýni: nýtt sýni er tekið innan 3 mánaða.
- Frumubreytingar
- Ascus og LSIL: nýtt sýni eftir 6 mánuði.
- Ef seinna sýnið er eðlilegt er tekið næsta sýni eftir 12 mánuði.
- Ef seinna sýnið er aftur greint með Ascus eða LSIL er það sent í HPV mælingu en ef sýnið er HPV neikvætt er næsta sýni tekið eftir 3 ár, ef það er ófullnægjandi í HPV mælingu þá er nýtt sýni tekið eftir 3 mánuði og ef það er HPV jákvætt er send tilvísun í leghálsspeglun.
- Ef seinna sýnið er greint með hágráðu frumubreytingar (Asc-H, HSIL, CIS, AGC eða AIS): send tilvísun í leghálsspeglun.
- Asc-H, HSIL, CIS, AGC og AIS:
Konur á aldrinum 30-59 ára: sýni sem tekin eru í skimun eru alltaf HPV mæld fyrst og aðeins er framkvæmd frumuskoðun hjá þeim konum sem eru HPV jákvæðar eða eiga að vera í eftirliti.
- Eðlilegt sýni: tekið nýtt sýni eftir 12 mánuði og sent aftur í HPV mælingu og aðeins gerð frumuskoðun ef það sýni er HPV jákvætt.
- Ef jákvæð fyrir HPV týpum öðrum en 16 og 18 (HPVa) og eðlilegt frumusýni: nýtt sýni eftir 12 mánuði
- Ef jákvæð fyrir HPV16 eða HPV18: send tilvísun í leghálsspeglun.
- Ef seinna sýnið er greint með einhverjar frumubreytingar (Ascus, LSIL, Asc-H, HSIL, CIS, AGC eða AIS): send tilvísun í leghálsspeglun.
- Ófullnægjandi sýni: nýtt sýni tekið eftir 3 mánuði
- Frumubreytingar
- Ascus og LSIL:
- Ef HPVa jákvæð: nýtt sýni eftir 12 mánuði og seinna sýnið fer í sama ferli og ef fyrra sýnið hafi verið eðlilegt.
- Ef HPV16 eða HPV18 jákvæð: send tilvísun í leghálsspeglun.
- ·Asc-H, HSIL, CIS, AGC og AIS: tilvísun í leghálsspeglun.
- Ef fyrsta sýni eða seinni sýna verða neikvæð í HPV mælingu þá er næsta sýni tekið eftir 5 ár.
Konur á aldrinum 60-64 ára: sýni sem tekin eru í skimun eru alltaf HPV mæling fyrst og aðeins er framkvæmd frumuskoðun hjá þeim konum sem eru HPV jákvæðar eða eiga að vera í eftirliti. Hjá þessum aldurshóp er frumuskoðun aðeins gerð ef HPVa jákvæðar en send er tilvísun í leghálsspeglun ef konur eru jákvæðar fyrir HPV16 eða HPV18, óháð frumuniðurstöðu.
- Eðlilegt sýni: HPV og frumurannsókn eftir 12 mánuði
- Ef sýnið er HPV neikvætt og eðlileg frumuniðurstaða: konan útskrifuð úr leghálsskimun
- Ef sýnið er HPV jákvætt: send tilvísun í leghálsspeglun óháð frumuniðurstöðu
- Ef sýnið er HPV neikvætt en frumubreytingar greinast: send tilvísun í leghálsspeglun.
- Ófullnægjandi sýni: tilvísun í leghálsspeglun.
- Frumubreytingar Ascus, LSIL, Asc-H, HSIL, CIS, AGC eða AIS: tilvísun í leghálsspeglun.